Διερεύνηση της επαγγελματικής εξουθένωσης των υπαλλήλων της κεντρικής υπηρεσίας του Εθνικού Κέντρου Άμεσης Βοήθειας (Ε.Κ.Α.Β.) στον Τομέα της Αθήνας

Abstract

Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα και συχνότερα εμφανιζόμενα προβλήματα στους εργασιακούς χώρους. Τις τελευταίες δεκαετίες οι μελέτες σχετικές με το συγκεκριμένο φαινόμενο διενεργούνται με αυξανόμενο ενδιαφέρον από την επιστημονική κοινότητα καθώς το σύγχρονο επαγγελματικό περιβάλλον είναι ολοένα και πιο απαιτητικό για τον εργαζόμενο σε οποιοδήποτε τομέα και αν απασχολείται. Το σύνδρομο της επαγγελματικής εξουθένωσης θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια ψυχολογική αντίδραση στο χρόνιο εργασιακό άγχος ή και ένα είδος άμυνας του ατόμου, το οποίο διακατέχεται από μακροχρόνια σωματική, συναισθηματική και πνευματική εξάντληση. Σήμερα, η επαγγελματική εξουθένωση θεωρείται ένα σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα το οποίο έχει σοβαρές επιπτώσεις όχι μόνο στο άτομο αλλά και αλλά και στους ίδιους τους οργανισμούς ή τις επιχειρήσεις και γενικότερα στην οικονομία. Ο επαγγελματίες υγείας, και ιδιαίτερα οι όσοι απασχολούνται στον τομέα της επείγουσας ιατρικής φροντίδας όπως οι εργαζόμενοι στο φορέα του ΕΚΑΒ, αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση του συνδρόμου επαγγελματικής εξουθένωσης λόγω των ειδικών αναγκών και απαιτήσεων του επαγγέλματος που εξασκούν και της υψηλής ευθύνης που αναλαμβάνουν. Ειδικότερα οι εργαζόμενοι πρώτης γραμμής, οι διασώστες, νοσηλευτές και οι ιατροί, αντιμετωπίζουν βαρύ φόρτο εργασίας, εξαντλητικά ωράρια και βάρδιες και καλούνται κάτω από επικίνδυνες και αγχωτικές συνθήκες εργασίας, να διαχειρίζονται δύσκολα περιστατικά σε ελάχιστο χρόνο διατηρώντας παράλληλα την αυτοκυριαρχία και την ψυχραιμία τους. Σκοπός: Στην παρούσα μελέτη διερευνάται το φαινόμενο της επαγγελματικής εξουθένωσης στους εργαζόμενους της 1ης Περιφέρειας ΕΚΑΒ στην πόλη της Αθήνας, στην Κεντρική Υπηρεσία του Οργανισμού. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει την περιγραφή της ιδιαίτερης και πολύπλοκης οργανωτικής δομής και λειτουργίας του ΕΚΑΒ και της Κεντρικής Υπηρεσίας η οποία στελεχώνεται από επαγγελματίες πολλών διαφορετικών ειδικοτήτων, καθώς και θεωρητικές προσεγγίσεις της έννοιας της επαγγελματικής εξουθένωσης. Αναλύονται τα κυρίαρχα θεωρητικά μοντέλα ερμηνείας και μελέτης του φαινομένου, οι δυνητικοί παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση του συνδρόμου της επαγγελματικής εξουθένωσης και τα μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισής του. Στο δεύτερο μέρος, παρατίθενται και αναλύονται τα στοιχεία και τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την επεξεργασία των δεδομένων των ερωτηματολογίων που διανεμήθηκαν στους εργαζόμενους της Κεντρικής Υπηρεσίας του ΕΚΑΒ, με σκοπό την εκτίμηση και καταγραφή του βαθμού επαγγελματικής εξουθένωσης στη συγκεκριμένη ομάδα επαγγελματιών, αλλά και την αναζήτηση των δημογραφικών ή επαγγελματικών που επιδρούν θετικά ή αρνητικά στην ανάπτυξη του συνδρόμου. Μεθοδολογία: Για την πραγματοποίηση της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο αποτελείται από τρεις ενότητες. Οι ερωτήσεις της πρώτης και της δεύτερης ενότητας αφορούν στα δημογραφικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων αντίστοιχα, ενώ η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει το ερωτηματολόγιο Επαγγελματικής Εξουθένωσης MBI – Maslach Burnout Inventory. Το σύνολο του δείγματος αποτέλεσαν 117 εργαζόμενοι της Κεντρικής Υπηρεσίας του ΕΚΑΒ διαφόρων επαγγελματικών ειδικοτήτων. Αποτελέσματα: Στο σύνολο των 117 εργαζόμενων το οποίο αποτέλεσε το δείγμα της παρούσας έρευνας, διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης κυμάνθηκαν σε μέτρια επίπεδα. Το ποσοστό που εμφανίζει ταυτόχρονα υψηλά επίπεδα συναισθηματικής εξάντλησης και αποπροσωποποίησης είναι 16,2%, ενώ αυξημένο είναι το ποσοστό των εργαζομένων που εμφανίζει υψηλή βαθμολογία μόνο στη διάσταση της αποπροσωποποίησης (42,7%). Από τη σύγκριση και συσχέτιση των δημογραφικών και επαγγελματικών χαρακτηριστικών με τις τρεις διαστάσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης προέκυψε ότι: η βαθμολογία στη διάσταση της αποπροσωποποίησης διαφοροποιείται με κριτήριο την εργασιακή σχέση των ερωτηθέντων με το φορέα του ΕΚΑΒ, το επίπεδο εκπαίδευσης των ερωτηθέντων σχετίζεται αρνητικά μη ισχυρά με τη διάσταση της αποπροσωποποίησης, τα έτη προϋπηρεσίας σχετίζονται θετικά μη ισχυρά με τη διάσταση των προσωπικών επιτευγμάτων και το ωράριο εργασίας σχετίζεται με τις διαστάσεις της συναισθηματικής εξάντλησης και της αποπροσωποποίησης, επηρεάζοντας το βαθμό εξουθένωσης των εργαζομένων. Από την αλληλοσυσχέτιση των τριών διαστάσεων της επαγγελματικής εξουθένωσης, προέκυψε ότι η συναισθηματική εξάντληση σχετίζεται θετικά, μέτρια ισχυρά, με τη διάσταση της αποπροσωποποίησης, ενώ αρνητική, μη ισχυρή, συσχέτιση παρουσιάζει η διάσταση των προσωπικών επιτευγμάτων με τις υπόλοιπες δύο διαστάσεις. Συμπεράσματα: Οι τρεις διαστάσεις της επαγγελματικής εξουθένωσης εμφανίζουν συσχέτιση με μια σειρά δημογραφικών και, κυρίως, επαγγελματικών παραγόντων, όπως το ωράριο εργασίας, η βαθμίδα εκπαίδευσης των ερωτηθέντων, η εργασιακή σχέση με το φορέα, αλλά και μεταξύ τους. Από τα κυριότερα συμπεράσματα που προέκυψαν ήταν ότι ο βαθμός επαγγελματικής εξουθένωσης των εργαζομένων διαφοροποιείται σημαντικά με κριτήριο το ωράριο εργασίας (σταθερό ή κυλιόμενο), και συγκεκριμένα εμφανίζει υψηλότερες τιμές στην ομάδα των εργαζομένων πρώτης γραμμής σε σχέση με τους υπόλοιπους εργαζόμενους της Κεντρικής Υπηρεσίας του ΕΚΑΒ. Το αποτέλεσμα αυτό ερμηνεύεται αν εξετάσουμε τη φύση του εργασιακού αντικειμένου των δύο κατηγοριών εργαζομένων.