Μελέτη συντήρησης του ψηφιδωτού δαπέδου των προσωπείων της Οικίας των Προσωπείων στη Δήλο.

Abstract

Το «ψηφιδωτό των προσωπείων» αποτελεί το δάπεδο του κεντρικού δωματίου (ανδρώνα) της ομώνυμης οικίας στη Δήλο και χρονολογείται στα τέλη του 2ου – αρχές του 1ου αι. πΧ. To ψηφιδωτό δάπεδο κοσμείται με κεντρική γεωμετρική παράσταση με κύβους, στην οποία έχουν πραγματοποιηθεί εκτεταμένες επεμβάσεις συντήρησης. Συγκεκριμένα στα τέλη της δεκαετίας του 70’ το κεντρικό μοτίβο αποσπάστηκε, η ψηφιδωτή επιφάνεια τοποθετήθηκε σε νέο υπόστρωμα με οπλισμό αλουμινίου (τελάρα) και η υποδομή του δαπέδου διανοίχθηκε και ανακατασκευάστηκε με χρήση τσιμέντου και σιδηρών στοιχείων. Οι εργασίες απόσπασης και επανατοποθέτησης τα χρόνια που ακολούθησαν προκάλεσαν διατάραξη της γεωμετρίας και της ροής ψηφοθέτησης του ψηφιδωτού σε μεγάλο βαθμό, οδηγώντας στην αισθητική αλλοίωση της παρουσίασης του ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν εκδηλώθηκαν σημαντικές φθορές στην νέα υποδομή. Στη παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε έρευνα αρχείου και μελέτη των βασικών χαρακτηριστικών του ψηφιδωτού και του περιβάλλοντος έκθεσής του, με σκοπό την αποσαφήνιση των προηγούμενων επεμβάσεων, την κατανόηση της παθολογίας και την πρόταση μιας νέας μεθοδολογικής προσέγγισης για τη συντήρηση και προστασία του ψηφιδωτού με γνώμονα την ελαχιστοποίηση των παραγόντων που συντελούν στην διάβρωση των υλικών κατασκευής και τη συνολική υποβάθμιση του έργου. Παράλληλα προτείνονται επεμβάσεις με στόχο την αναβάθμιση της αισθητικής του δαπέδου μέσω της αντικατάστασης των στοιχείων που έχουν υποστεί μορφολογικές αλλοιώσεις κατά την φάση των προηγούμενων επεμβάσεων. Αρχικά πραγματοποιήθηκε η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης και των μορφών φθοράς στις ορθο-εικόνες που παράχθηκαν. Ακολούθησε η μελέτη του μικροκλίματος για τον εντοπισμό των παραγόντων που συμβάλλουν στη φθορά του και λήφθηκαν δείγματα αυθεντικών και νεότερων κονιαμάτων, μολύβδινων ελασμάτων και επιφανειακών στρωμάτων διάβρωσης. Ακολούθησε ο χαρακτηρισμός των υλικών με την βοήθεια μικροσκοπικής εξέτασης (ΟΜ) στο πεδίο και το εργαστήριο και στην συνέχεια με μια σειρά εργαστηριακών ορυκτολογικών και χημικών αναλύσεων (SEM-EDS και XRD). Στο ακόσμητο opus segmentatum περιμετρικό πλαίσιο, τα αυθεντικά κονιάματα χαρακτηρίζονται ως ασβεστιτικά με χρήση κεραμικών στοιχείων και χαλαζιακών αδρανών. Επίσης εντοπίζεται ασβεστιτικό κονίαμα επίχρισης της επιφάνειας με έντονο κόκκινο χρώμα που οφείλεται στη χρήση κεραμικής παιπάλης. Tα νέα κονιάματα που χρησιμοποιήθηκαν σε απώλειες, είναι ασβεστιτικά με υψηλή περιεκτικότητα σε χαλαζιακά, αργιλοπυρητικά και ασβεστιτικά αδρανή. Οι θειούχες εξανθήσεις αλάτων που εμφανίζονται στο δάπεδο έχουν ως κύρια κρυσταλλική φάση αυτή του Na2SO4 γεγονός που υποδεικνύει ότι η υποβάθμιση των υλικών σχετίζεται με τη παρουσία του τσιμέντου στο άμεσο περιβάλλον του ψηφιδωτού (αναστηλωτικά έργα). Τέλος, βάσει των στοιχείων που προέκυψαν από την έρευνα αρχείου και τη μελέτη των υλικών και της παθολογίας, προτείνεται ένα πρόγραμμα επεμβάσεων που περιλαμβάνει εργασίες εκ νέου απόσπασης του κεντρικού τμήματος με σκοπό την ανάταξη και ορθή τοποθέτηση των τεμαχίων που θα συντελέσουν στην αισθητική αναβάθμιση του δαπέδου, καθώς και τη λήψη μέτρων προστασίας για την αποτροπή περαιτέρω φθοράς του.