Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος στα Γιαννωτά Ελασσώνος

Abstract

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Γιαννωτών βρίσκεται 28 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ελασσώνος και 5,50 χιλιόμετρα δυτικά του οικισμού. Διοικητικά ανήκει στον δήμο Σαρανταπόρου και εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Ελασσώνος. Τα Γιαννωτά είναι η πατρίδα του περίφημου αρματολού του δυτικού Ολύμπου Νίκου Τσάρα (Νικοτσάρα). Η μονή βρίσκεται σε υψόμετρο 745 μέτρων ανάμεσα σε φυσικά όρια των οροσειρών του Ολύμπου από τον βορρά και του φαραγγιού που διατρέχει ο ποταμός Ξεριάς προς τον νότο. Ανήκει στις διαλυμένες μονές τις μητροπόλεως, καθώς διασώζεται μόνο το καθολικό και ίχνη τοιχοποιίας των κτισμάτων του συγκροτήματος σε ύψος χαμηλού πεζουλιού που οριοθετεί και τον αύλειο χώρο της μονής. Το καθολικό ανήκει στους μονόκλιτους θολωτούς με συνεπτυγμένο τρούλλο ναούς, με θολωτό νάρθηκα στα δυτικά, ισοπλατή με τον κυρίως ναό και μεταγενέστερη ανοιχτή στοά στην νότια πλευρά. Οι πεσσοί της στοάς στηρίζουν ημικυκλικά τόξα. Ο ναός έχει μέσες εξωτερικές διαστάσεις 15,80 x 7,30 μ. χωρίς την κόγχη του Ιερού. Στο ορθογώνιο της κατόψεως προσκολλάται η κόγχη του Ιερού Βήματος που είναι εσωτερικά υπερημικυκλική και εξωτερικά πεντάπλευρη. Η ανωδομή του κυρίως ναού και του Ιερού διαμορφώνεται από έναν διαμήκη ημικύλινδρο που διατρέχει όλον τον ναό και διακόπτεται από τρία εγκάρσια ενισχυτικά τόξα. Ο νάρθηκας καλύπτεται με δύο τυφλούς ημισφαιρικούς θόλους, που στηρίζονται στους περιμετρικούς τοίχους και το ενδιάμεσο τόξο. Ανάμεσα στο δεύτερο και τρίτο ζεύγος πεσσών ο διαμήκης ημικύλινδρος διακόπτεται και στο σημείο αυτό υψώνεται ο τρούλλος. Ο τρούλλος έχει τύμπανο ελλειψοειδούς κατόψεως, ενώ στο σύνολό του είναι σώμα ημιελλειψοειδές εκ περιστροφής. Προς τα βόρεια και τα νότια στηρίζεται στους μακρούς τοίχους, μέσω δύο ζευγών τόξων σε προέχουσα διάταξη, σε μια προσπάθεια μικρής μειώσεως του ανοίγματος, ενώ ανατολικά και δυτικά βαίνει στα υποκείμενα εγκάρσια τόξα. Σύστημα εγκάρσιων ελκυστήρων που ορίζουν οριζόντιο επίπεδο υπάρχουν σε δύο στάθμες μεταξύ των πεσσών στις γενέσεις των τόξων και λίγο ψηλότερα. Στο ζεύγος πεσσών που βρίσκεται πίσω από το τέμπλο υπάρχει και ένας ελκυστήρας σε ύψος 2,20 μ. από το δάπεδο του κυρίως ναού. Ο φωτισμός του εσωτερικού χώρου επιτυγχάνεται με παράθυρα σε τρείς στάθμες. Όλα τα παράθυρα διευρύνονται προς τα μέσα, με εξαίρεση το παράθυρο του τυμπάνου του τρούλλου που έχει σταθερό πλάτος. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δίρριχτη στέγη που φέρει λοξή απότμηση στην δυτική πλευρά και μερικώς λοξή απότμηση στην ανατολική πλευρά. Από τη στέγη αναδύεται ο τρούλλος μέσω κυβόσχημου βάθρου. Ο τρούλλος έχει κάλυψη σχήματος κώνου, η κόγχη του Ιερού ανεξάρτητη στέγη και η νότια στοά μονόρριχτη στέγη χαμηλότερα. Οι τοίχοι του ναού έχουν πάχος 1,00 μέτρου και είναι κτισμένοι με αμελή αργολιθοδομή. Εξωτερικώς επικρατεί ο συμπαγής όγκος από τον οποίο διαφοροποιούνται ο τρούλλος και η κόγχη του Ιερού. Η βαρύτητα του όγκου μετριάζεται με τον τρούλλο και την στοά στην νότια πλευρά. Τα ελάχιστα ανοίγματα που βρίσκονται όλα στην νότια και ανατολική πλευρά δεν διαπλάθουν τις όψεις, ούτε προβάλλουν το μνημείο. Η κεραμοπλαστική επιγραφή και οι δύο λιθανάγλυφες πλάκες που είναι εντοιχισμένες στην νότια και ανατολική όψη, είναι τα περιορισμένης εκτάσεως διακοσμητικά στοιχεία των όψεων. Το καθολικό πανηγυρίζει την κινητή εορτή του Αγίου Πνεύματος. Η Μονή έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Με βάση την κτητορική επιγραφή στην νότια όψη του βάθρου του τρούλλου ο ναός χρονολογείται στα 1843 και με βάση την επιγραφή πάνω από την δυτική είσοδο εσωτερικά η αγιογράφηση χρονολογείται στα 1867.