Προεγχειρητική και μετεγχειρητική αξιολόγηση των παραγόντων που επηρεάζουν την ψυχική υγεία της γυναικολογικής ασθενούς με Ca μαστού και τη δυναμική της οικογένειάς της

Abstract

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο καρκίνος του μαστού αποτελεί τη συχνότερη μορφή γυναικολογικών νεοπλασιών στη σύγχρονη κοινωνία. Η διάγνωση του καρκίνου του μαστού έχει σημαντική ψυχολογική επίδραση τόσο στην ίδια την ασθενή όσο και στην οικογένειά της. Η πρώιμη ανίχνευση παραγόντων κινδύνων που συνδέονται με τη διάγνωση της ασθένειας, όπως κοινωνικοοικονομικοί, ψυχοκοινωνικοί, ενδοοικογενειακοί και διαπροσωπικοί συμβάλλουν στην προσαρμογή στην ασθένεια, στην ψυχική ανθεκτικότητα και στην πρόληψη της ψυχικής νοσηρότητας τόσο των ασθενών όσο και του ενδοοικογενειακού περιβάλλοντος.

ΣΚΟΠΟΣ: Ο σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η διερεύνηση, η μελέτη και η ανάδειξη των ψυχοκοινωνικών παραγόντων που σχετίζονται με τον καρκίνο του μαστού σε επίπεδο διαπροσωπικό, κοινωνικό, συντροφικό και ενδοοικογενειακό.

ΣΤΟΧΟΙ της μελέτης ήταν: 1. Η διερεύνηση και η επιλογή κατάλληλων αυτοσυμπληρούμενων ψυχομετρικών εργαλείων που χρειάζονται μετάφραση, στάθμιση και πολιτισμική προσαρμογή στην ελληνική γλώσσα και αναδεικνύουν τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που σχετίζονται με τη νόσο και επηρεάζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις των ασθενών με καρκίνο του μαστού 2. Η διερεύνηση των ενδοοικογενειακών, κοινωνικών και συντροφικών σχέσεων όπως αποτιμώνται από αυτοσυμπληρούμενα σταθμισμένα ψυχομετρικά εργαλεία και συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση της νόσου του καρκίνου του μαστού και προάγουν την ψυχική και οικογενειακή ανθεκτικότητα 3. Η διερεύνηση του ρόλου της αυτοαποτελεσματικότητας των ασθενών με καρκίνο μαστού και η διαχείριση της κρίσης που δημιουργείται στην οικογένεια από τη συγκεκριμένη νόσο 4. Η ανάδειξη του επιστημονικού πεδίου της ψυχοκοινωνικής υποστήριξης των ασθενών με καρκίνο μαστού που θα δώσει το έναυσμα στην επιστημονική κοινότητα για περαιτέρω μελέτη, να προτείνει λύσεις και να συμβάλλει στην ποιοτική βελτίωση των υπηρεσιών υγείας και με ψηφιακά μέσα

ΜΕΘΟΔΟΣ: Η παρούσα μελέτη είναι μια μελέτη συλλογής δεδομένων μέσω χορήγησης σταθμισμένων ερωτηματολογίων που διεξήχθη σε τέσσερα στάδια. 1. Κατά το πρώτο στάδιο έγινε η συστηματική ανασκόπηση μελετών που σχετίζονται με την παρούσα έρευνα. 2. Στο δεύτερο στάδιο πραγματοποιήθηκε η στάθμιση και η πολιτισμική προσαρμογή των κλιμάκων στην ελληνική γλώσσα και αποτελείται από τρεις φάσεις. α). Στην πρώτη φάση σταθμίστηκε στην ελληνική γλώσσα η κλίμακα ικανότητας διατήρησης κοινωνικών σχέσεων (SRCE) (116 ασθενείς). β). Στη δεύτερη φάση σταθμίστηκε η κλίμακα οικογενειακής υποστήριξης (FS-12) (130 ασθενείς) και γ). στην τρίτη φάση σταθμίστηκε η κλίμακα επικοινωνίας για την επίλυση οικογενειακών προβλημάτων (FPSC) (159 ασθενείς). 3. Στο τρίτο στάδιο διεξήχθη μια συγχρονική μελέτη σε δείγμα 159 ασθενών με πρόσφατη διάγνωση, κατά την προεγχειρητική περίοδο. Το ποσοστό ανταπόκρισης ήταν 81,5%. Η διενέργεια της μελέτης επετεύχθη σε τρεις χειρουργικές κλινικές δημόσιων νοσοκομείων στην Αθήνα, τη χρονική περίοδο από τον Οκτώβριο 2019 έως το Δεκέμβριο 2021. Οι κλίμακες που χρησιμοποιήθηκαν για τη διεξαγωγή της έρευνας ήταν η Family Assessment Device (FAD), η κλίμακα μέτρησης της κρίσης στην οικογένεια (F-COPES), το ερωτηματολόγιο σχέσεων (ECR-R), η κλίμακα διαλογής για την ψυχολογική βία (WAST), η οικογενειακή υποστήριξη (FS-13), η οικογενειακή υποστήριξη (FS-12), η κλίμακα επικοινωνίας για την επίλυση οικογενειακών προβλημάτων (FPSC) και η κλίμακα ικανότητας διατήρησης κοινωνικών σχέσεων (SRCE), καθώς και ένα αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο αναφορικά με τα κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά, το μαιευτικό- γυναικολογικό, ιατρικό και ψυχοκοινωνικό ιστορικό των ασθενών. 4. Στο τέταρτο στάδιο διεξήχθη μια διαχρονική μελέτη σε 58 ασθενείς, επαναλαμβανόμενης μέτρησης σε δυο χρονικές περιόδους (προεγχειρητικά και μετεγχειρητικά) κατά την ίδια χρονική περίοδο. Το τρίτο και τέταρτο στάδιο απαρτίζεται από την κυρίως μελέτη (συγχρονική και διαχρονική μελέτη). Η στατιστική ανάλυση των δεδομένων έγινε με τα στατιστικά πακέτα SPSS (έκδοση 20 και 22) και περιλάμβανε τα εξής: περιγραφική στατιστική, παραγοντική ανάλυση (factor analysis), Pearson’s correlation coefficient (r), Cronbach’s alpha, Spit –Half reliability, Spearman-Brown Coefficient και Guttman Split-Half Coefficient, πολυπαραγοντική γραμμική παλινδρόμηση (multiple regression analysis), paired t-test, ANOVA, partial correlations. Η στατιστική σημαντικότητα τέθηκε στο 0,05.

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Αναφορικά με τη συγχρονική μελέτη η μέση ηλικία του δείγματος ήταν 55.2 (SD= 12,1 έτη). Η συντριπτική πλειοψηφία του δείγματος των ασθενών ήταν μητέρες (82.7%). Το 46.3% των συμμετεχουσών είχαν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου και το 36.7% αναφέρονταν στις μητέρες τους που είχαν νοσήσει από καρκίνο του μαστού. Το 26.8% των συμμετεχουσών είχαν και άλλα σωματικά προβλήματα υγείας, και το πιο συχνό σωματικό πρόβλημα υγείας ήταν τα αυτοάνοσα νοσήματα (23.3%). Το 42.8% των συμμετεχουσών ενημέρωσαν πρώτα το σύζυγό /σύντροφο για τη διάγνωση τους. Η πολυπαραγοντική ανάλυση ανέδειξε ότι η κλίμακα SRCE σχετιζόταν με την κλίμακα FS-12 (p< 0,001) και τη διάσταση «Επίλυση προβλήματος» της κλίμακας FAD (p= 0,033). Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τις υποκλίμακες της κλίμακας F-COPES, ο «Προσανατολισμός προς την κοινωνική υποστήριξη» σχετιζόταν με το εισόδημα (p= 0,029), o «Επανασχεδιασμός» (Reframing) σχετιζόταν με την κλίμακα FS-12 (p< 0,001) και τη διάσταση «Επίλυση προβλήματος» της FAD (p= 0,029). Η υποκλίμακα «Αναζητώντας πνευματική υποστήριξη» σχετιζόταν με το επίπεδο σπουδών (p< 0,001), η «Κινητοποίηση της οικογένειας για αποδοχή βοήθειας» σχετιζόταν με την «Επικοινωνία» της κλίμακας FAD (p= 0,013), η «Παθητική αντιμετώπιση» σχετιζόταν με τη διάσταση «Αποφυγή» (p= 0,001) της κλίμακας ECR-R και το επίπεδο σπουδών (p= 0,002). Τέλος, η συνολική βαθμολογία της κλίμακας F-COPES σχετιζόταν με την κλίμακα FS-12 (p< 0,001). Αναφορικά με τις μετεγχειρητικές μετρήσεις (διαχρονική μελέτη), οι κλίμακες που είχαν σημαντική μεταβολή ήταν οι FS-13 (μεταβολή -12 και SD= 6,9, P Paired t-test <0,001) και η υποκλίμακα «Επίλυση προβλήματος» της FAD (μεταβολή 0,13 και SD= 0,44, Paired t-test= 0,048). Οι υπόλοιπες κλίμακες δε μεταβλήθηκαν σημαντικά μετεγχειρητικά. Ανάλογα με το είδος της θεραπείας (διόρθωση κατά Bonferroni), οι κλίμακες που είχαν σημαντική διαφορά μετεγχειρητικά ήταν στις συμμετέχουσες που είχαν υποβληθεί σε χημειοθεραπεία στη διάσταση «Προσανατολισμός προς την κοινωνική υποστήριξη» (P2= 0,030, ANOVA= 0,173), στις συμμετέχουσες που είχαν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία στη διάσταση «Αναζητώντας πνευματική υποστήριξη» (P2= 0,035, ANOVA= 0,122) και στην κλίμακα FS-13 σε όλα τα είδη θεραπειών (ANOVA= 0,458). Επιπροσθέτως, οι κυριότερες συσχετίσεις μεταξύ των μεταβολών των κλιμάκων της μελέτης, λαμβάνοντας υπόψη τη θεραπεία, ήταν η μεταβολή στη διάσταση «Αναζητώντας πνευματική υποστήριξη» σχετιζόταν σημαντικά αρνητικά με τη μεταβολή στις κλίμακες WAST (p= 0,003) και SRCE (p= 0,029) και σημαντικά θετικά με τη μεταβολή στην FS-12 (p= 0,025), o «Επανασχεδιασμός» με την FS-13 (p= 0,002), o «Έλεγχος συμπεριφοράς» σχετιζόταν σημαντικά με τις μεταβολές στις διαστάσεις «Άγχος» (p= 0,007) και «Αποφυγή» (p= 0,050) της κλίμακας ECR-R. Τέλος, οι σταθμίσεις των κλιμάκων αναδεικνύουν ικανοποιητικές ψυχομετρικές ιδιότητες, όπως η SRCE (Cronbach α= 0.87, Spearman –Brown= 0,771, Guttman Split-Half =0,742, Bartlett's Test of Sphericity (Chi-Square= 554,862, p= 0,000), Kaiser-Meyer-Olkin= 0,811), η FS-12 (Cronbach α= 0.769, Spearman –Brown= 0.603, Guttman Split-Half= 0.596, Bartlett's Test of Sphericity (Chi-Square= 276,077, p= 0,000), Kaiser-Meyer-Olkin= 0,781) και η FPSC (Cronbach α= 0,78, Spearman –Brown= 0,752, Guttman Split-Half= 0,751, Bartlett's Test of Sphericity (Chi-Square= 439,105, p= 0,000), Kaiser-Meyer-Olkin= 0,860).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Η νόσος του καρκίνου του μαστού από την πρώτη στιγμή της διάγνωσης επηρεάζει συναισθηματικά τόσο την ίδια την ασθενή όσο και τα σημαντικά άτομα του στενού και ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος. Η εκδήλωση της ασθένειας αυξάνει την οικογενειακή δυσλειτουργία ενώ ταυτόχρονα μειώνει την επικοινωνία και την κοινωνική και οικογενειακή υποστήριξη. Η οικογενειακή δυσλειτουργία συνδέεται με αυξημένο άγχος στην ασθενή και στις ενδοοικογενειακές σχέσεις, αύξηση της συντροφικής βίας και μείωση της αυτο- αποτελεσματικότητας, της επικοινωνίας, της επίλυσης συγκρούσεων και της οικογενειακής και κοινωνικής υποστήριξης. Στον αντίποδα, η εποικοδομητική επικοινωνία, οι λειτουργικές οικογενειακές και συντροφικές σχέσεις που βασίζονται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, η διαχείριση της κρίσης και του άγχους στην οικογένεια, η οικογενειακή και κοινωνική υποστήριξη, η οικογενειακή ανθεκτικότητα, η ικανότητα διατήρησης των κοινωνικών σχέσεων, η αυξημένη αυτο-αποτελεσματικότητα και το είδος δεσμού ενηλίκων αναδεικνύονται ως σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τόσο την ασθενή όσο και την οικογένειά της και συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση της ασθένειας και στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας.