Διερεύνηση του φόβου και του τραυματικού γεγονότος του τοκετού σε έγκυες χαμηλού κινδύνου πριν και μετά τη συμβουλευτική παρέμβαση

Abstract

Εισαγωγή: Ο φόβος του τοκετού (fear of childbirth - FOC) και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (post-traumatic stress disorder –PTSD) ανήκουν στις ψυχολογικές καταστάσεις που μπορεί να βιώσουν οι γυναίκες κατά την περιγεννητική περίοδο. Και οι δυο αυτές καταστάσεις έχουν κεντρίσει ιδιαίτερα το ερευνητικό ενδιαφέρον της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, στην Ελλάδα παρατηρείται μειωμένη ερευνητική δραστηριότητα και ως εκ τούτου σημαντική έλλειψη ερευνητικών δεδομένων αναφορικά με τον φόβο του τοκετού και τη διαταραχή μετατραυματικού στρες κατά την περιγεννητική περίοδο. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής ήταν η διερεύνηση σε βάθος του φόβου του τοκετού και της διαταραχής μετατραυματικού στρες κατά την περιγεννητική περίοδο, προκειμένου να γίνει συλλογή πληροφοριών και δεδομένων που αφορούν την Ελλάδα και δευτερευόντως να συμβάλλει στην ήδη υπάρχουσα επιστημονική γνώση. Μεθοδολογία: Για την επίτευξη του σκοπού της μελέτης σχεδιάσθηκε μια προοπτική-πειραματική μελέτη, η οποία πραγματοποιήθηκε στα απογευματινά τακτικά μαιευτικά ιατρεία ενός Γ.Ν.Α. των Αθηνών. Το δείγμα της μελέτης αποτέλεσαν έγκυες γυναίκες, που διένυαν το δεύτερο με τρίτο τρίμηνο της κύησης, παρακολουθούνταν τακτικά κατά την προγεννητική περίοδο, και πληρούσαν τα κριτήρια επιλογής. Πιο συγκεκριμένα, στη μελέτη συμμετείχαν 298 γυναίκες στο σύνολο. Οι 201 από αυτές αποτέλεσαν το δείγμα που αφορούσε τη στάθμιση του ερωτηματολογίου Wijma Προσδοκίας/Εμπειρίας Τοκετού (Wijma Delivery Expectancy Questionnaire -W-DEQ) (έκδοση Α) και της κλίμακας τραυματικού γεγονότος (Traumatic Event Scale – TES) (έκδοση Α). Το ίδιο δείγμα γυναικών, με μία συμμετέχουσα λιγότερο (n=200), χρησιμοποιήθηκε για τη στάθμιση των δεύτερων εκδόσεων των προαναφερθέντων εργαλείων κατά την περίοδο της λοχείας. Από το συνολικό δείγμα της μελέτης, οι 60 γυναίκες αποτέλεσαν το δείγμα της ομάδας συμβουλευτικής παρέμβασης (n=30) και της ομάδας ελέγχου (n=30). Οι 260 γυναίκες από το συνολικό δείγμα, δηλαδή 38 λιγότερες συμμετέχουσες, αποτέλεσαν το δείγμα της μελέτης που αφορούσε την περίοδο μετά τον τοκετό. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν ψυχομετρικά εργαλεία που μετρούν και αξιολογούν το επίπεδο εκδήλωσης του φόβου του τοκετού και της συμπτωματολογίας της διαταραχής μετατραυματικού στρες περιγεννητικά τα οποία σταθμίστηκαν στον Ελληνικό πληθυσμό πριν τη χρήση τους. Πιο συγκεκριμένα, το ψυχομετρικό εργαλείο W-DEQ (έκδοση Α και Β) που μετρά τον φόβο του τοκετού και η TES (έκδοση Α και Β) που μετρά τη συμπτωματολογία της διαταραχής μετατραυματικού στρες. Η καταγραφή και η συλλογή των δεδομένων που αφορούσαν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και το ιστορικό υγείας και ψυχικής υγείας πραγματοποιήθηκε μέσω ενός ερωτηματολογίου που δημιουργήθηκε για τον σκοπό της μελέτης. Για την περαιτέρω διερεύνηση του φόβου του τοκετού πραγματοποιήθηκε συμβουλευτική παρέμβαση καθοδηγούμενη από μαία, σύμφωνα με ένα συγκεκριμένο πλαίσιο συμβουλευτικής που αφορά τον κλάδο της μαιευτικής επιστήμης.Σε αυτό το στάδιο της μελέτης, οι συμμετέχουσες διένυαν το τρίτο τρίμηνο της κύησης, είχαν εκδηλώσει φόβο του τοκετού σε μέτριο ή υψηλό βαθμό και εντάχθηκαν εκ περιτροπής / εναλλάξ σε δύο ομάδες, την ομάδα παρέμβασης και την ομάδα ελέγχου. Όλες οι ψυχομετρικές κλίμακες και τα ερωτηματολόγια που προαναφέρθηκαν χορηγήθηκαν για πρώτη φορά στο δείγμα (n=298), κατά τη διάρκεια του 2ου - 3ου τριμήνου της κύησης (25η-36η εβδομάδα). Στις εγκύους που ανήκαν στην ομάδα ελέγχου (n=30) και στη ομάδα παρέμβασης (n=30), η πρώτη μέτρηση πραγματοποιήθηκε το 2ο τρίμηνο της κύησης (25η - 27η εβδομάδα). Μετά την ολοκλήρωση των δύο συνεδριών συμβουλευτικής (1η συνεδρία: 28η - 30η εβδομάδα και 2η συνεδρία: 30η - 32η εβδομάδα) και κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης (34η - 36η εβδομάδα), τόσο η ομάδα ελέγχου όσο και η ομάδα παρέμβασης συμπλήρωσαν εκ νέου το W-DEQ-A. Κατά την περίοδο της λοχείας (4η εβδομάδα μετά τον τοκετό) πραγματοποιήθηκε ακόμα μία μέτρηση στο δείγμα της μελέτης (n=260) μέσω της χορήγησης των ερωτηματολογίων που αφορούν το ιστορικό τοκετού και λοχείας, το ερωτηματολόγιο W-DEQ-Β, την κλίμακα TES-Β και την κλίμακα κατάθλιψης του Εδιμβούργου (Edinburgh postnatal depression scale- EPDS). Πριν τη χρήση των κλιμάκων W-DEQ (έκδοση Α και Β) και TES (έκδοση Α και Β), πραγματοποιήθηκε στάθμισή τους. Η αξιοπιστία της εσωτερικής συνοχής των εργαλείων προσδιορίστηκε από τον υπολογισμό του συντελεστή α του Cronbach. Η ανάλυση γραμμικής παλινδρόμησης (linear regression analysis) με τη διαδικασία διαδοχικής ένταξης/αφαίρεσης (stepwise) χρησιμοποιήθηκε για την εύρεση ανεξάρτητων παραγόντων που σχετίζονται με τον φόβο και το τραυματικό γεγονός του τοκετού προγεννητικά με τα ψυχομετρικά εργαλεία W-DEQ-A και TES-Α. Η ανάλυση διασποράς για επαναλαμβανόμενες μετρήσεις (ANOVA) χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να ελεγχθούν διαφορές στις διαστάσεις του W-DEQ-A μεταξύ της ομάδας συμβουλευτικής παρέμβασης και της ομάδας ελέγχου. Αποτελέσματα: Η μέση ηλικία των συμμετεχουσών ήταν τα 33.9 έτη (SD = 4.5 έτη), το 32.2% είχε επισκεφθεί στο παρελθόν κάποιον ειδικό για ψυχολογικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε, το 53.7% των γυναικών ήταν πρωτοτόκες και το 46.3% είχε παιδιά. Η μέση ηλικία κύησης κατά τον τοκετό ήταν οι 38.8 εβδομάδες (SD = 0.8 εβδομάδες) και το 77.7% των γυναικών γέννησε με φυσιολογικό τοκετό. Διαπιστώθηκε η πολυδιάστατη δομή των ελληνικών εκδόσεων των κλιμάκων W-DEQ (έκδοση Α και Β) και TES (έκδοση Α και Β). Οι συντελεστές αξιοπιστίας a του Cronbach βρέθηκαν μεγαλύτεροι του 0.7, σε όλες τις διαστάσεις των ελληνικών εκδόσεων των κλιμάκων W-DEQ και TES. Διαπιστώθηκαν σημαντικές συσχετίσεις μεταξύ της πλειοψηφίας των κλιμάκων και των διαστάσεών τους (p <0.05). Ο προγεννητικός φόβος του τοκετού συσχετίσθηκε με τον φόβο του τοκετού κατά τη λοχεία (p <0.001) όπως, επίσης, και με την επιλόχεια PTSD συμπτωματολογία (p <0.05). Η συμπτωματολογία της PTSD συσχετίσθηκε με τον φόβο του τοκετού κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης (p <0.05) αλλά και κατά την περίοδο της λοχείας (p<0.05). Επίσης, διαπιστώθηκε ότι η περισσότερη προγεννητική PTSD συμπτωματολογία, συσχετίζεται με περισσότερα επιλόχεια τραυματικά συμπτώματα (p < 0.05) καθώς και με τον επιλόχειο φόβο του τοκετού (p <0.001). Η περιγεννητική καταθλιπτική συμπτωματολογία συσχετίσθηκε με τον περιγεννητικό φόβο του τοκετού (p<0.001) καθώς και με τα περιγεννητικά συμπτώματα της PTSD (p<0.05). Τα αποτελέσματα της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης υποδεικνύουν ότι οι γυναίκες που είχαν αρκετή πληροφόρηση από τον ιατρό ή και τη μαία τους για τον επερχόμενο τοκετό τους, εκδήλωσαν σε μικρότερο βαθμό προγεννητικό φόβο του τοκετού (p = 0.003) αλλά και χαμηλότερη βαθμολογία σε μία από τις διαστάσεις της κλίμακας TES–Α (p = 0.013), σε σύγκριση με τις έγκυες γυναίκες που δεν ήταν αρκετά πληροφορημένες σχετικά με τον τοκετό τους. Οι έγκυες γυναίκες που είχαν αισθανθεί να κακοποιούνται κατά την παιδική τους ηλικία σημείωσαν υψηλότερη βαθμολογία σε δύο διαστάσεις της κλίμακας TES–Α (p<0.05), σε σύγκριση με όσες δεν είχαν αισθανθεί κάτι τέτοιο. Επίσης, βρέθηκε ότι οι συμμετέχουσες που είχαν και άλλα υποστηρικτικά άτομα πέρα από τον σύντροφο/σύζυγο σημείωσαν χαμηλότερη βαθμολογία σε μία από τις διαστάσεις της κλίμακας TES–Α (p = 0.010), σε σύγκριση με τις συμμετέχουσες που δεν είχαν άλλα υποστηρικτικά άτομα. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την ανάλυση διασποράς για επαναλαμβανόμενες μετρήσεις, ανέδειξαν ότι η ομάδα συμβουλευτικής παρέμβασης μετά την ολοκλήρωση της συμβουλευτικής σημείωσε χαμηλότερες βαθμολογίες σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου, στις διαστάσεις του W-DEQ–Α που έχουν «αρνητικό» πρόσημο για τον τοκετό («Έλλειψη αυτεπάρκειας»: p<0.001, «Ανησυχία για τον τοκετό και έλλειψη ελέγχου»: p = 0.001 και «Ανησυχία για το παιδί»: p <0.001), υψηλότερες βαθμολογίες στις διαστάσεις του εργαλείου που έχουν «θετικό» πρόσημο για τον τοκετό («Έλλειψη αίσθησης μοναξιάς»: p = 0.001 και «Ηρεμία»: p = 0.001) και μείωση στη συνολική βαθμολογία του εργαλείου (p <0.001). Τέλος, κατά την περίοδο της λοχείας, δεν παρατηρήθηκαν σημαντικές διαφορές μεταξύ της ομάδας συμβουλευτικής παρέμβασης και της ομάδας ελέγχου αναφορικά με τις βαθμολογίες του W-DEQ–Β (p = 0.477). Συμπεράσματα: Συμπερασματικά από τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης διαπιστώνεται ότι οι ελληνικές εκδόσεις των κλιμάκων W-DEQ (έκδοση Α και Β) και TES (έκδοση Α και Β), χαρακτηρίζονται, όπως οι αντίστοιχες εκδόσεις άλλων χωρών, από πολυδιάστατη δομή και παρουσιάζουν ικανοποιητικές ψυχομετρικές ιδιότητες καθιστώντας τες έγκυρα και αξιόπιστα ψυχομετρικά εργαλεία προς χρήση στον Ελληνικό πληθυσμό. Διαπιστώθηκε επίσης, ότι ο φόβος του τοκετού και η συμπτωματολογία της διαταραχής του μετατραυματικού στρες είναι δυνατόν να συνυπάρχουν. Η εκδήλωση κατά την περιγεννητική περίοδο του φόβου του τοκετού και της διαταραχής μετατραυματικού στρες φαίνεται να συνδέονται με άλλες ψυχολογικές καταστάσεις της εγκύου, όπως η περιγεννητική καταθλιπτική συμπτωματολογία, υποδεικνύοντας έτσι τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει το ψυχολογικό προφίλ των εγκύων γυναικών. Οι πηγές πληροφόρησης της εγκύου για τον επερχόμενο τοκετό της, η κακοποίησή της κατά την παιδική ηλικία και το ανεπαρκές κοινωνικό δίκτυο αναδείχθηκαν ως παράγοντες που συσχετίζονται, είτε μονομερώς είτε όχι, με την εκδήλωση και εμφάνιση του φόβου του τοκετού και των συμπτωμάτων της διαταραχής μετατραυματικού στρες κατά την περιγεννητική περίοδο. Επίσης, διαπιστώθηκε ότι η καθοδηγούμενη από μαία συμβουλευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση του προγεννητικού φόβου του τοκετού έχει θετικά αποτελέσματα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και μειώνει τον φόβο του τοκετού.