Έλληνες εικονογράφοι της Μεταπολίτευσης και ο σχεδιασμός του παιδικού βιβλίου κατά την περίοδο 1975-1995. Μια προσέγγιση των αλληγορικών μικρόκοσμων σε εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με κοινωνικο-πολιτικές αιχμές, που σχολιάζουν τα ήθη της εποχής.

Abstract

Η αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα το 1974 επέφερε μεταρρυθμιστικές αλλαγές στο πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της χώρας οι οποίες επηρέασαν και τον ελληνικό πολιτισμό. Από την αρχή της Μεταπολιτευτικής περιόδου διαπιστώνεται, μεταξύ άλλων, μια έντονη εκδοτική δραστηριότητα στον χώρο του βιβλίου και ιδιαίτερα του παιδικού αναγνώσματος. Καθώς η νέα παιδαγωγική επιδιώκει να εισάγει τα παιδιά στους σύγχρονους προβληματισμούς, το θεματικό ενδιαφέρον των δημιουργών αλλάζει. Εμπνεόμενοι από τη σύγχρονη πραγματικότητα, οι συγγραφείς ξεφεύγουν από τα μέχρι τότε κυρίαρχα συντηρητικά πρότυπα του προστατευτισμού και του κατασκευασμένου ιδεαλισμού. Θίγουν ρεαλιστικά ζητήματα και εμφανίζουν τις υπαρξιακές, πολιτικές και περιβαλλοντικές τους ανησυχίες μέσα από ένα είδος μεταμυθοπλασίας που συνδέεται με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Μαζί με τη θεματική του ελληνικού παιδικού βιβλίου, αλλάζει και ο τρόπος γλωσσικής και οπτικής προσέγγισης. Η αυστηρότητα της γλώσσας των κειμένων αποβάλλεται, το ύφος γίνεται πιο ευφυές, οικείο, με μια χιουμοριστική διάθεση. Η μορφή της εικονογράφησης απελευθερώνεται. Οι εικόνες παύουν να λειτουργούν ως διακοσμητικά στοιχεία του κειμένου. Καταλαμβάνουν μεγαλύτερη έκταση στα βιβλία και οι σχέσεις τους με την τυπογραφία αποκτούν έναν πιο ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη των ιστοριών. Οι εικονογράφοι της Μεταπολίτευσης εισάγουν ασυνήθιστες, ως τότε, τεχνικές σε πρωτοποριακές συνθέσεις, με την τυπογραφία αρκετά συχνά να είναι χειρόγραφη και να ενσωματώνεται στην εικονογράφηση. Σε αυτήν τη μελέτη διερευνάται το έργο πέντε εικονογράφων οι οποίοι εμφανίστηκαν κατά τη Μεταπολιτευτική εποχή της Ελλάδας οι οποίοι μέσω υπαινιγμών θίγουν καταστάσεις σατιρίζοντας τα ήθη της εποχής και εισάγουν καινοτομίες στην ελληνική εικονογράφηση. Κριτήρια επιλογής υπήρξαν συγκεκριμένα πρωτοποριακά βιβλία που παρουσίασε ο καθένας από τους παρακάτω δημιουργούς τα οποία θεωρήσαμε πως αποτέλεσαν σταθμούς στην εξέλιξη της εικονογράφησης του ελληνικού παιδικού βιβλίου. Το παραμύθι με τα χρώματα του Αλέξη Κυριτσόπουλου εμφανίζει έναν αυθόρμητο σχεδιασμό, με ακραίες εικονογραφικές αποδόσεις που συνδιαλέγεται με το μικρό κείμενο, σε «άναρχες» συνθέσεις, χωρίς περιθώρια και περιορισμούς. Στο Δάσος η Σοφία Ζαραμπούκα παρουσιάζει ένα καινούργιο είδος βιβλίου, το «εικονοβιβλίο», όπου η εικόνα κυριαρχεί του κειμένου. Οι λιτές εικόνες μιας ζωηρής χρωματικής παλέτας θέτουν στα παιδιά κοινωνικοπολιτικούς προβληματισμούς, εξηγώντας την έννοια της δικτατορίας, μέσω του αλληγορικού μικρόκοσμου ενός δάσους. Στη Φρουτοπία ο Νίκος Μαρουλάκης και ο Ευγένιος Τριβιζάς, σχολιάζουν οπτικά και λεκτικά αντίστοιχα, με ένα χιουμοριστικό και σχεδιαστικά γελοιογραφικό χαρακτήρα πληθωρικών συνθέσεων, καταστάσεις της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Ο συνδυασμός των δύο δημιουργών εισήγαγε στο ελληνικό παιδικό βιβλίο την αισθητική των κόμικς (κομικογραφίας). Ο απλός σχεδιασμός της Ευγενίας Φακίνου στη Ντενεκεδούπολη, υιοθετώντας χαρακτηριστικά από την παιδική ζωγραφική και στοιχεία από τα κόμικς, θίγει με εύθυμο τρόπο ζητήματα της σύγχρονης καθημερινότητας όπως τη δύσκολη διαβίωση στα μεγάλα αστικά κέντρα, το μεταναστευτικό πρόβλημα και της ανελευθερίας. Τις υπαρξιακές ανησυχίες και τους κοινωνικούς προβληματισμούς της Ζωής Βαλάση στην Επανάσταση των παραμυθιών εκφράζει η Βάσω Ψαράκη με ένα χρωματικά ευαίσθητο κολλάζ όπου επεμβαίνει ζωγραφικά με ξυλομπογιές και με φωτομοντάζ. Η διατριβή αποτελεί μια ιστορική έρευνα σε εικονογράφους που εμφανίζονται σε μια εποχή πολλών κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στην Ελλάδα και για τους οποίους λίγα έχουν δημοσιευτεί, κυρίως από παιδαγωγούς οι οποίοι δεν εστιάζουν στο αισθητικό κομμάτι των έργων. Ο καθένας από τους παραπάνω δημιουργούς συνέβαλε με τον τρόπο του στην εξέλιξη του σχεδιασμού του παιδικού βιβλίου. Οι σχεδιαστικές και τυπογραφικές τους καινοτομίες διαμόρφωσαν τη σχέση της τυπογραφίας με την εικόνα και ώθησαν το ελληνικό εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο να αποκτήσει τη νέα του μορφή.