Μελέτη και συντήρηση πήλινων πολύχρωμων ειδωλίων κλασικής και ελληνιστικής περιόδου από την Χαλκίδα

Καραμουζάς, Δημήτριος

Study and conservation of polychrome clay figurines of the classical and hellenistic period from Chalkis

Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία

Author

Καραμουζάς, Δημήτριος

Date

2023-05-24

Advisor

MORAITOU, GEORGIANNA

Karamouzas_18031.pdf (17.18Mb)

Keywords

Συντήρηση ; Πολύχρωμα ειδώλια ; Κλασική και ελληνιστική περίοδο ; Πολυφασματική απεικόνιση ; pXRF ; rFTIR

Abstract

Η επιστήμη της συντήρησης αρχαιοτήτων σήμερα επιτάσσει μια ολοκληρωμένη διαχείριση όσο αφορά τα αντικείμενα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκτός από τις αρχαίες γραπτές πηγές, το ανασκαφικό context των αντικειμένων, τις βιβλιογραφικές αναφορές σε πρόσφατες παρόμοιες μελέτες των τελευταίων χρόνων, την εξίσωση της ολοκληρωμένης διαχείρισης έρχεται να συμπληρώσει με πολύ ουσιαστικό τρόπο η τεκμηρίωση της τεχνολογίας κατασκευής μέσω των αναλυτικών τεχνικών, επιλύοντας πολλά ζητήματα αποκατάστασης στους τομείς της προληπτικής και της επεμβατικής συντήρησης. Για τις αναλυτικές τεχνικές μπορεί να διαπιστώσει κανείς την μεγάλη συμβολή που παρέχουν στον συντηρητή αρχαιοτήτων, στις περιπτώσεις με πολυχρωμία σε ειδώλια από πηλό. Πιο συγκεκριμένα, όταν αυτός βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση να προβλέψει χημικούς χάρτες, αλλά και μέχρι σε ποιο σημείο τον βοηθούν οι τεχνικές να διαχωρίσει και να ταυτοποιήσει υλικά ή να γνωστοποιήσει την προέλευση ακόμη και κάτω από ανασκαφικές επικαθίσεις. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύονται όλα τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας κατασκευής του αντικειμένου, παράλληλα ερμηνεύεται η υποβάθμιση που αυτά έχουν υποστεί, ακόμη και πριν την ταφή τους στο υπέδαφος, στην αποθήκευσή τους, στα ενδεχόμενα πρώτα σωστικά μέτρα και στις παλαιότερες επεμβάσεις, μέχρι το σημείο της επεμβατικής πλέον συντήρησης. Στην παρούσα εργασία, πραγματοποιήθηκε μελέτη και συντήρηση σε τρία πήλινα πολύχρωμα ειδώλια κλασικής και ελληνιστικής περιόδου από την Χαλκίδα. Συγκεκριμένα, στο ειδώλιο του Διόνυσου μετά τις εργασίες επεμβατικής συντήρησης έγινε μερική αποκατάσταση της χαμένης γραπτής, πλαστικής και ένθετης διακόσμησης για την πιο ασφαλή ερμηνεία του αντικειμένου. Ωστόσο, ένα μέρος των επικαθίσεων ήταν αδύνατον να αφαιρεθεί διότι διατηρούσε σημαντικά στοιχεία της πολυχρωμίας του ειδωλίου. Από την άλλη δεν πραγματοποιήθηκε επεμβατική συντήρηση στα άλλα δύο ειδώλια, αφήνοντας διαθέσιμα τα πρόσθετα υλικά από παλαιότερες επεμβάσεις αποκατάστασης, για μελλοντική έρευνα. Συνολικά αποδείχτηκε ότι οι αναλυτικές τεχνικές προσφέρουν πολλές διευκολύνσεις για τη μεθοδολογία επεμβάσεων. Στο ειδώλιο του Διονύσου η γνωστοποίηση αιγυπτιακού κυανού πριν την επέμβαση, έδωσε αφορμή να μην αφαιρεθούν σε εκείνα τα σημεία οι ανασκαφικές επικαθίσεις που ήταν αναμεμιγμένες με αυτό. Η ύπαρξη χρωστικής, όπως το ριζάρι έστω και σε ελάχιστα σημεία, βοηθά στο να μην αγνοηθεί αυτό, αφού καλύπτεται κάτω από τις επικαθίσεις. Αδιαμφισβήτητα επιβεβαιώθηκαν τεχνικές και υλικά που κοσμούσαν το ειδώλιο χωρίς να φαίνονται με γυμνό μάτι. Το σημαντικό στην εργασία αυτή είναι το γεγονός ότι επιχειρήθηκε να ελεγχθεί μέχρι σε ποιο σημείο όλες οι ενέργειες βοηθούν ή όχι στο να μην παρακαμφθούν αυθεντικά στοιχεία κάτω από ανασκαφικές επικαθίσεις μιας τελικά ομολογούμενης πολυδιάστατης διακόσμησης. Αποδεικνύεται τελικά ως μεγάλο πλεονέκτημα η σωστή προσέγγιση παρόμοιων αντικειμένων να επιτυγχάνεται με απαιτούμενες γνώσεις που παρέχονται αποκλειστικά μετά από διεπιστημονικότητα, δημιουργώντας με την προσέγγιση αυτή καινούργιους δρόμους για νέα πρωτόκολλα αντιμετώπισης, πιο ασφαλή, ανάλογα τα αντικείμενα και τις απαιτήσεις που τα χαρακτηρίζουν. Μελλοντική έρευνα όσο αφορά την αντιμετώπιση πολύχρωμων ειδωλίων από πηλό που καλύπτονται εξολοκλήρου από αδιάλυτες επικαθίσεις είναι σίγουρο ότι χρήζει ιδιαίτερης μελέτης.

Abstract

The science of antique conservation today requires comprehensive management as far as cultural heritage objects are concerned. To preserve not only the objects but ancient written sources, the excavation context, the bibliographic references to recent similar studies of the last years, the equation of integrated management are all essential aspects which must maintained. This has been and continues to be achieved by documenting of the ever-evolving analytical techniques which are applied. This has had the effect of solving many restoration issues in the fields of both preventive and interventional maintenance. Perhaps one of the greatest contributions that the conservationists of antiquities have benefited from in the vast array of technological advances. In particular, there is the case of polychrome discovered in clay figurines. More specifically, the use and the value that chemical maps provide will be discussed further. By using this technique, conservationists are in a very advantageous position to predict the outcome of chemical maps which allows for the most valid interpretation of the object. Also, they can separate and identify minute materials and determine the origin even under excavation deposits. In this way, all the characteristics of the construction technology of the object are highlighted, at the same time the degradation that they have undergone, even before their burial in the ground, in their storage, in the possible first rescue measures and in the oldest operations, up to the point of more invasive maintenance. In this case study, research and maintenance was carried out on three colourful clay figurines of the classical and Hellenistic period which were discovered in Chalkida. Specifically, in order to achieve the most secure interpretation of the statue of Dionysus, the invasive conservation work, a partial restoration of the lost written, plastic and inlaid decoration was accomplished. The issue lay in that it was impossible to remove a part of the deposits, because deposits helped preserve important elements of the polychrome of the figurine. Conversely, no invasive maintenance was carried out on the other two figurines, leaving the additional materials from earlier restoration operations available for future research. Overall, it has been shown that the analytical techniques discussed here, offer many options for intervention methodology. In the case of Dionysus, the discovery of Egyptian blue before the operation, gave reason not to excavate due to deposits that were mixed within the piece. Giving further credence to the techniques used, riparian, another pigment was discovered. This is particularly impressive given its minute amount and that it was covered under other deposits. This later led to certain techniques and adorning materials used in each creation being discovered. These were not visible to the naked eye but unequivocally confirmed. The outcome from the techniques discussed in this case study is primarily the scope of their potential. Such methods have been compared to previous methods and ones discussed here are superior, when used in combination. It can be said that traditional techniques can be bypassed in favour of those discussed above. Finally, providing these tools are used in combination with the required knowledge and transdisciplinary and creating techniques, new paths can continue to be forged for the world of excavation. It is worth noting that further research regarding the approaches used to uncover colorful clay figurines that are completely covered by insoluble deposits certainly needs special study.