Η λήψη φαρμακευτικής αγωγής στο θηλασμό ως παράγοντας για τη διακοπή του. Μια προοπτική και περιγραφική μελέτη στην Ελλάδα

Abstract

Εισαγωγή: Οι περισσότερες γυναίκες γνωρίζουν ότι ο αποκλειστικός και μακροχρόνιος μητρικός θηλασμός αποτελεί βασικό στοιχείο για να επιτευχθούν τα βέλτιστα αποτελέσματα για την υγεία της μητέρας και του νεογνού. Ωστόσο, στην προσπάθειά τους οι μητέρες να εγκαταστήσουν και να διατηρήσουν το θηλασμό, μπορεί να συναντήσουν πολλά εμπόδια με σημαντικές επιπτώσεις στους στόχους τους σχετικά με το θηλασμό. Τέτοια εμπόδια μπορεί να είναι παθήσεις της μητέρας που χρήζουν φαρμακευτικής αγωγής, όπως χρόνιες ή οξείες ασθένειες και επείγουσες ιατρικές καταστάσεις που απαιτούν διαγνωστική απεικόνιση ή ακόμη και χειρουργική επέμβαση. Σκοπός: Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν να διερευνηθούν (α) τα είδη και η συμβατότητα με το θηλασμό των φαρμάκων που χορηγήθηκαν σε λεχώνες τους πρώτους έξι μήνες μετά τον τοκετό και (β) ο βαθμός στον οποίο οι μητέρες διέκοψαν το θηλασμό όταν προέκυπτε η ανάγκη λήψης φαρμακευτικής αγωγής. Υλικό και Μέθοδος: Πρόκειται για μια προοπτική, διαχρονική, περιγραφική μελέτη που συμπεριέλαβε ένα δείγμα 847 γυναικών από πέντε τριτοβάθμια μαιευτήρια, τρία δημόσια και δύο ιδιωτικά, που βρίσκονται στην Αθήνα, την πρωτεύουσα της Ελλάδας κατά το χρονικό διάστημα Ιανουάριος - Δεκέμβριος 2020. Στη μελέτη συμμετείχαν γυναίκες που είχαν γεννήσει και νοσηλεύονταν σε Τμήμα Λεχωίδων. Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τη χρήση δομημένου ερωτηματολογίου μέσω συνέντευξης κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους και μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας τον πρώτο, τρίτο και έκτο μήνα μετά τον τοκετό. Τα φάρμακα ταξινομήθηκαν σύμφωνα με το Ανατομικό, Θεραπευτικό και Χημικό (ATC) σύστημα ταξινόμησης του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), και σύμφωνα με τη βάση δεδομένων Drugs and Lactation Database - Lactmed και την κατηγοριοποίηση κατά Hale, όσον αφορά τη συμβατότητά τους με το θηλασμό. Για τα ποσοτικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν περιγραφικές και επαγωγικές στατιστικές. Για τη στατιστική ανάλυση χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό IBM SPSS έκδοση 28. Αποτελέσματα: Συνολικά, ποσοστό 100% των γυναικών του δείγματος ανέφερε ότι χρησιμοποίησε τουλάχιστον ένα φάρμακο κατά τη διάρκεια της εξάμηνης παρακολούθησης, ποσοστό που παρέμεινε αμετάβλητο ακόμη και όταν εξαιρέθηκαν οι βιταμίνες. Συνολικά, χρησιμοποιήθηκαν 8.274 φαρμακευτικά σκευάσματα, τα οποία αντιστοιχούσαν σε 114 διαφορετικές φαρμακευτικές ουσίες, ενώ ο διάμεσος αριθμός φαρμάκων που χρησιμοποίησαν οι μητέρες ήταν 9 (IQR: 8-11). Σύμφωνα με το επίπεδο 2 της ταξινόμησης ATC, τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα φάρμακα ήταν τα αντιβιοτικά για συστηματική χορήγηση (98,2%), τα αναλγητικά (87,5%), τα αντιφλεγμονώδη και τα αντιρευματικά σκευάσματα (87,2%), τα φάρμακα κατά της αναιμίας (82,9%), τα αναισθητικά (79,7%), τα συμπληρώματα μεταλλικών στοιχείων (68,6%), τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία γυναικολογικών παθήσεων (68,4%), τα αντιθρομβωτικά (56,8%), τα φάρμακα για θεραπεία του θυρεοειδούς (22,9%), τα αντιόξινα (9,8%) και τα φάρμακα για γαστρεντερικές διαταραχές (5,8%). Οι θηλάζουσες συγκεκριμένα (796/847), χρησιμοποίησαν συνολικά 89 διαφορετικά φάρμακα, εκ των οποίων τα 7 παρουσίασαν κάποιου βαθμού ασυμφωνία στην ταξινόμηση ως προς τη συμβατότητα με το θηλασμό μεταξύ των δύο πηγών που χρησιμοποιήθηκαν. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση της Lactmed και του Hale αντίστοιχα, 63% και 56,2% των φαρμάκων θεωρήθηκαν συμβατά ή πιθανώς συμβατά με το θηλασμό, 12,4% και 28,1% χαρακτηρίστηκαν ως φάρμακα για τα οποία πρέπει να γίνεται λελογισμένη χρήση, 4,5% και 1,1% αφορούσαν φάρμακα που πρέπει να αποφεύγονται ή να χρησιμοποιούνται με προσοχή και τέλος 20,2% και 14,6% δεν ταξινομήθηκαν καθώς δεν υπήρχαν διαθέσιμα δεδομένα. Η μεπεριδίνη, αν και ταξινομήθηκε ως δυνητικά επικίνδυνη σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση κατά Hale, χορηγήθηκε ως μετεγχειρητικό αναλγητικό στο 0,7% των θηλαζουσών γυναικών. Επιπλέον, χορηγήθηκαν στις θηλάζουσες μητέρες αζαθειοπρίνη (0,2%), τραμαδόλη (12,5%), εργομητρίνη (60,3%) και καβεργολίνη (0,2%), τα οποία σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση κατά Lactmed πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή ή να αποφεύγονται κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρατηρήθηκε ευρεία χορήγηση μετρονιδαζόλης (24,1%), η οποία αμφισβητείται για τη συμβατότητά της με το θηλασμό. Η λήψη φαρμακευτικής αγωγής αποτέλεσε τη δεύτερη συχνότερη αιτία διακοπής του θηλασμού στον υπό μελέτη πληθυσμό (14,4%, N=57/397). Τα αποτελέσματα αποκάλυψαν ότι από τις 57 περιπτώσεις διακοπής θηλασμού λόγω λήψης φαρμάκων, μόνο το 24,6% (Ν=14/57) έλαβε τεκμηριωμένη συμβουλευτική από ιατρό. Δυστυχώς, το 66,6% (N=38/57) των γυναικών διέκοψε το θηλασμό ως συνέπεια εσφαλμένης συμβουλευτικής. Το επίπεδο εκπαίδευσης, η εργασιακή απασχόληση στους 6 μήνες μετά τον τοκετό, το είδος τοκετού, η προηγούμενη εμπειρία θηλασμού, η λήψη φαρμάκων για χρόνια νοσήματα, η σύσταση του θεράποντος ιατρού και το κάπνισμα προ εγκυμοσύνης ήταν παράγοντες που συσχετίστηκαν σημαντικά με τη διακοπή του θηλασμού λόγω λήψης φαρμάκων. Συμπεράσματα: Ο επιπολασμός λήψης φαρμακευτικής αγωγής από θηλάζουσες γυναίκες στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλός και η πολυφαρμακία αποτελεί μείζον πρόβλημα για το εθνικό σύστημα υγείας. Επιπλέον, γίνεται χρήση φαρμάκων σε θηλάζουσες γυναίκες, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν καταστολή του νεογνού/βρέφους, να μειώσουν την παραγωγή γάλακτος ή έχουν αμφισβητήσιμη ασφάλεια κατά τη διάρκεια της γαλουχίας. Η λήψη φαρμάκων φαίνεται να αποτελεί σημαντικό λόγο για τη μη έναρξη και τη διακοπή του θηλασμού. Πολλαπλοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της ασαφούς και εσφαλμένης συμβουλευτικής από τους επαγγελματίες υγείας σχετικά με τη λήψη φαρμάκων, συνδέονται σημαντικά με τα αυξημένα ποσοστά διακοπής του μητρικού θηλασμού. Συνάγεται επομένως το συμπέρασμα ότι η συμβουλευτική που ασκείται στη μητέρα σχετικά με το θηλασμό θα πρέπει να βασίζεται σε επικαιροποιημένες κατευθυντήριες οδηγίες, σύγχρονες βάσεις δεδομένων και να συνδέεται αυστηρά με τεκμηριωμένες προσεγγίσεις. Η εφαρμογή πρωτοβουλιών, συμβουλευτικών υπηρεσιών και προγραμμάτων συνεχιζόμενης εκπαίδευσης που απευθύνονται σε επαγγελματίες υγείας και μητέρες πάνω στο θέμα της λήψης φαρμάκων κατά τη διάρκεια του θηλασμού, θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τους δείκτες θηλασμού στην Ελλάδα.