Η κουλτούρα ασφάλειας ακτινοπροστασίας των επαγγελματιών υγείας σε σχέση με την ακτινοπροστασία από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες κατά τη χειρουργική διαδικασία σε δημόσιο νοσοκομείο

Abstract

Η χρήση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών στους οργανισμούς υγείας έχει αυξηθεί σε σημαντικό βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες, τόσο σε διαγνωστικό, όσο και σε επεμβατικό επίπεδο, βελτιώνοντας κατά πολύ τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Κάθε έκθεση, πέρα από το σημαντικό όφελος, εμπεριέχει έναν δυνητικό κίνδυνο, γι’ αυτό και πρέπει να είναι επαρκώς αιτιολογημένη. Είναι εξαιρετικής σημασίας, οι επαγγελματίες υγείας που εμπλέκονται με την ακτινοβολία, να έχουν το κατάλληλο γνωστικό υπόβαθρο. Αυτό είναι αναγκαίο, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν τους ασθενείς με ασφάλεια και να τους προκαλέσουν αίσθημα εμπιστοσύνης, αλλά και οι ίδιοι να έχουν τις κατάλληλες αντιλήψεις και πεποιθήσεις ώστε να μπορούν να παρέχουν υψηλού επιπέδου υπηρεσίες υγείας. Σε διαφορετική περίπτωση, που το προσωπικό δεν έχει επαρκείς γνώσεις, δημιουργείται μια στρεβλή κουλτούρα ασφάλειας απέναντι στις ακτινοβολίες, η οποία οδηγεί σε λανθασμένες συμπεριφορές, κυρίαρχο αποτύπωμα των οποίων είναι η φοβικότητα, με τελικό αποτέλεσμα παροχή υπηρεσιών χαμηλού επιπέδου. Η παρούσα ερευνητική προσπάθεια διεξήχθη στις χειρουργικές αίθουσες του Γενικού Νοσοκομείου «Ασκληπιείο Βούλας». Στον χώρο αυτό διενεργείται καθημερινά πληθώρα χειρουργικών επεμβάσεων για αποκατάσταση τραυμάτων, στην πλειονότητα των οποίων χρησιμοποιούνται διεγχειρητικά, ακτινοσκοπικά συστήματα τύπου C-arm. Η ιοντίζουσα ακτινοβολία που παράγεται από τα ακτινοσκοπικά μηχανήματα μπορεί να προκαλέσει απώτερα βιολογικά αποτελέσματα (εκδηλώνονται χρόνια μετά την έκθεση σε σχετικά χαμηλές δόσεις ακτινοβόλησης) όταν δεν τηρούνται οι θεμελιώδεις αρχές της ακτινοπροστασίας. Επιπρόσθετα, η χρήση ακτινοβολίας σε χώρους που δεν έχουν μόνιμη θωράκιση δημιουργεί αίσθημα ανασφάλειας στους επαγγελματίες υγείας και τους οδηγεί σε λανθασμένες στάσεις και συμπεριφορές. Σκοπός του συγκεκριμένου πονήματος, σε έναν οργανισμό όπου διενεργείται μεγάλος αριθμός επεμβατικών εφαρμογών ακτινοσκοπικά καθοδηγούμενων, ήταν να αναδείξει τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις και τις συμπεριφορές των εργαζομένων αναφορικά με τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες. Να καταγράψει δηλαδή την υφιστάμενη κουλτούρα ασφάλειας ακτινοπροστασίας μέσα σε ένα στρεσογόνο και έντονα απαιτητικό περιβάλλον, όπως είναι οι χειρουργικές αίθουσες. Για τον λόγο αυτό κατασκευάστηκε ένα πρωτότυπο και εξειδικευμένο εργαλείο μέτρησης, το οποίο σταθμίστηκε ως προς την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του και κρίθηκε κατάλληλο για τον σκοπό αυτό. Το όργανο αυτό αποτελείται από 95 ερωτήσεις και είναι χωρισμένο σε έξι ενότητες, τις γενικές γνώσεις ακτινοπροστασίας, την υγιεινή και ασφάλεια ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού – προσωπικού, την χρήση ακτινοσκοπικού μηχανήματος τύπου C – arm και ασφάλεια ακτινοπροστασίας, την δοσιμέτρηση, την κουλτούρα αντίληψης - συνήθειες – πεποιθήσεις και τα δημογραφικά στοιχεία. Από την κατασκευή του οργάνου, προέκυψαν έξι κύριες διαστάσεις. Αυτές είναι: η υγιεινή και ασφάλεια ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού, η αρνητική στάση απέναντι στον ακτινοπροστατευτικό εξοπλισμό, τα αρνητικά συναισθήματα που πηγάζουν από ακτινοβόληση εκ λάθους, η σωματοποίηση αρνητικών συναισθημάτων λόγω ακτινοβολίας, οι λανθασμένες αντιλήψεις για ακτινοβολία – ακτινοπροστασία και οι συνολικές γνώσεις ασφάλειας ακτινοπροστασίας. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν φτωχό γνωστικό υπόβαθρο σε σχέση με τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες στις βασικές γνώσεις, αλλά κυρίως στις εξειδικευμένες, που αφορούν στον τρόπο που συμπεριφέρεται η σκεδαζόμενη ακτινοβολία, ανάλογα με τη θέση της λυχνίας μέσα στην χειρουργική αίθουσα και στις θέσεις που οφείλουν να παίρνουν οι επαγγελματίες υγείας, ώστε να είναι ασφαλείς. Παρόμοια ήταν και τα αποτελέσματα για τα ατομικά προστατευτικά μέσα, με την πλειοψηφία του προσωπικού να μην γνωρίζει τα τεράστια οφέλη που απορρέουν από την χρήση τους και να δηλώνει την προτίμηση να εξέρχεται της χειρουργικής αίθουσας κάθε φορά που διενεργείται ακτινοσκόπηση. Επιπρόσθετα, αναδείχτηκαν θέματα υγείας και φόβου για την ασφάλεια του εξοπλισμού τα οποία συνυπολογίστηκαν ως βασικά αίτια άρνησης χρήσης του. Το μεγάλο βάρος και η έλλειψη επάρκειας σε όλα τα μεγέθη ήταν δύο ακόμη σημαντικοί παράγοντες, οι οποίοι οδήγησαν ένα μέρος των εργαζομένων να μην χρησιμοποιεί τα ακτινοπροστατευτικά μέσα. Το μειωμένο γνωστικό υπόβαθρο ήταν η βασική αιτία για την οποία υπήρχαν αρνητικά συναισθήματα για την ακτινοβολία, ενώ σε περίπτωση ύπαρξης ακτινοβόληση εκ λάθους μεγιστοποιούνταν συναισθήματα όπως ο φόβος, οι αγχώδεις εκδηλώσεις και ο θυμός. Φόβος, λόγω της στρεβλής αντίληψης ενδεχόμενης νεοπλασίας ή ακόμα και αδυναμίας τεκνοποίησης, άγχος, που εξωτερικεύεται μέσω σωματοποίησης (αδιαθεσία, πόνος στα μάτια, αίσθημα καψίματος κ.λπ.) και θυμός απέναντι σε αυτόν που έκανε χρήση ακτινοσκόπησης. Αυτές οι λανθασμένες αντιλήψεις και στάσεις των εργαζομένων στα χειρουργεία είναι αποτέλεσμα της άκριτης υιοθέτησής τους σε βάθος χρόνου, από συναδέλφους με μεγαλύτερη προϋπηρεσία, χωρίς όμως καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Η στρεβλή υφιστάμενη κουλτούρα ασφάλειας που αποτυπώθηκε σε αυτό το πόνημα οδήγησε σε συμπεριφορές, οι οποίες επιμήκυναν την χρονική διάρκεια της επεμβατικής διαδικασίας, δημιουργούσαν ανησυχίες αναφορικά με την αποτελεσματικότητα της αποστείρωσης, ενώ παράλληλα προκαλούσαν άγχος και εκνευρισμό στο χειρουργικό επιτελείο. Όλα αυτά επηρέαζαν αρνητικά το χειρουργικό αποτέλεσμα και δεν προήγαγαν υπηρεσίες υγείας υψηλού επιπέδου. Η ανάσχεση της λανθασμένης κουλτούρας ασφάλειας ακτινοπροστασίας απαιτεί χρόνο και στοχευμένες εκπαιδευτικές διαδικασίες μέσα από άρτια δομημένους οργανισμούς μάθησης. Στην παρούσα διατριβή προτείνεται εκπαιδευτικό πρόγραμμα τεσσάρων ενοτήτων με βάση τις κατευθυντήριες οδηγίες της Ελληνικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας (ΕΕΑΕ). Για την ενίσχυση των ορθών αντιλήψεων και συμπεριφορών, κρίθηκε σκόπιμη η πραγματοποίηση μετρήσεων από τον ερευνητή και την ακτινοφυσικό του τμήματος Ιατρικής Απεικόνισης σε διάφορες θέσεις μέσα στις χειρουργικές αίθουσες, με σκοπό την ανάδειξη της γεωμετρίας των ιοντιζουσών ακτινοβολιών στο πεδίο, αποκαλύπτοντας την πραγματική διάσταση της υφιστάμενης κατάστασης. Σε αυτό το πρόγραμμα, εκτός από τις μετρήσεις και την θεωρητική κατάρτιση έχει σχεδιαστεί και πρακτική άσκηση, για την καλύτερη κατανόηση των πτυχών της ακτινοπροστασίας στο πεδίο δράσης. Η εφαρμογή στην πράξη θα βοηθήσει στην αντικειμενικότερη κατανόηση των ιοντιζουσών ακτινοβολιών, στον ορθό τρόπο χρήσης του ακτινοπροστατευτικού εξοπλισμού και στην σταδιακή εκρίζωση αρνητικών συναισθημάτων, οδηγώντας στη διαμόρφωση της κατάλληλης κουλτούρας ασφάλειας ακτινοπροστασίας.