Διερεύνηση των οδηγιών παρασκευής βερνικιών της «Ερμηνείας» του Διονυσίου εκ Φουρνά

Ψευτογιάννη, Ραφαέλα

Investigation of the varnish recipes in the Dionysios’ of Fourna “Hermeneia”

Πτυχιακή εργασία

Author

Ψευτογιάννη, Ραφαέλα

Date

2023-07-21

Advisor

Μαστροθεόδωρος, Γεώργιος

Pseftogianni_15044.pdf (1.029Mb)

Keywords

Επικαλυπτικό υλικό ; Λινέλαιο ; Πέγουλα ; Σανδράκα ; Κολοφώνιο ; Τεχνικά εγχειρίδια ; Coating material ; Linseed oil ; Pegoula ; Sandraka ; Rosin ; Technical manuals

Abstract

Το τεχνικό τμήμα της «Ερμηνείας της ζωγραφικής τέχνης» του ιερομονάχου Διονυσίου εκ Φουρνά περιλαμβάνει ορισμένες οδηγίες παρασκευής βερνικιών, οι οποίες προορίζονταν για την επικάλυψη φορητών ζωγραφικών έργων (εικόνων). Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας οι εν λόγω οδηγίες μελετήθηκαν διεξοδικά με στόχο την ταυτοποίηση των αναφερόμενων σε αυτές υλικών και τεχνικών, ενώ στη συνέχεια επιχειρήθηκε η αναπαραγωγή τους. Τα παραχθέντα βερνίκια αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης προκειμένου να χαρακτηριστούν και να αξιολογηθούν ορισμένες σημαντικές ιδιότητές τους. Κατόπιν εφαρμογής των βερνικιών επί πρότυπων δοκιμίων, πραγματοποιήθηκε φωτογράφηση στο ορατό φάσμα, με συμμετρικό και εφαπτόμενο φωτισμό, για την καταγραφή των χαρακτηριστικών που γίνονται αντιληπτά με γυμνό οφθαλμό. Έπειτα, πραγματοποιήθηκε φωτογράφιση υπεριώδους φθορισμού για να εντοπιστούν ενδείξεις φθορισμού των υπόψιν βερνικιών. Επιπλέον, τα βερνίκια χαρακτηρίστηκαν μέσω φασματοσκοπίας υπερύθρου με μετασχηματισμό Fourier, ενώ εφαρμόστηκε και η μέθοδος της χρωματομετρίας για τον χαρακτηρισμό της απόχρωσής τους. Τέλος, προσδιορίστηκε η στιλπνότητά τους με στιλπνομέτρηση και η διαλυτότητά τους με διεξαγωγή του τεστ Feller. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε εκτενής βιβλιογραφική μελέτη με σκοπό τη σύγκριση των βερνικιών της «Ερμηνείας» του Διονυσίου με συνταγές βερνικιών που εντοπίζονται σε προγενέστερα (της Ερμηνείας») Ευρωπαϊκά τεχνικά εγχειρίδια (όπως το «De diversis artibus» του μοναχού Θεόφιλου), αλλά και με μια μεταγενέστερη τεχνική πηγή ελληνικής προέλευσης την «Η ερμηνεία των αγίων εικόνων» αρχών 19ου αι. Απώτερος στόχος της παρούσας μελέτης ήταν η ενίσχυση των γνώσεων μας σχετικά με τις παραδοσιακές συνταγές βερνικιών της «Ερμηνείας» του Διονυσίου εκ Φουρνά. Ερωτήματα όπως το κατά πόσο οι οδηγίες της «Ερμηνείας» είναι εφαρμόσιμες αλλά και η τεκμηρίωση της εμφάνισης των βερνικιών πριν την γήρανση (αρχική κατάσταση), αποτελούν θεμελιώδη ερωτήματα που απαντά η παρούσα εργασία. Τέλος, μέσα από την συγκριτική μελέτη σχετικών τεχνικών εγχειριδίων, επιδιώχθηκε να διαπιστωθούν τυχόν κοινά στοιχεία με άλλες οδηγίες παρασκευής βερνικιών και να κατανοηθεί κατά πόσο το έργο του Διονυσίου αντικατοπτρίζει τη γνώση προγενέστερων γενεών.

Abstract

The technical section of the "Hermeneia of the art of painting" Hieromonk Dionysius of Fourna includes certain instructions for the preparation of varnishes, which were intended for the coating of portable paintings (icons). In the context of the present study, these instructions were studied in detail in order to identify the materials and techniques referred to in them, and then an attempt was made to reproduce them. The produced varnishes were studied in order to characterise and evaluate some of their important properties. After application of the varnishes on model specimens, photography was carried out in the visible spectrum, with symmetrical and tangential illumination, to record the characteristics that can be seen with the naked eye. Next, ultraviolet fluorescence photography was performed to identify evidence of fluorescence in the varnishes under consideration. In addition, the varnishes were characterized by Fourier transform infrared spectroscopy, and the colorimetric method was applied to characterize their hue. Finally, their glossiness was determined by gloss measurement and their solubility by carrying out the Feller test. At the same time, an extensive bibliographical study was carried out in order to compare the varnishes of Dionysius' "Hermenaia" with varnish recipes found in earlier (of the "Hermenaia") European technical manuals (such as "De diversis artibus" by the monk Theophilos), but also with a later technical source of Greek origin entitled " Hermeneia of Holy Icons". The ultimate aim of the present study was to enhance our knowledge of the traditional varnish recipes of the "Hermineia"of Dionysius of Fourna. Questions such as whether the instructions of the "Hermineia" are applicable and the documentation of the non-aged appearance of Dionysius' varnishes are fundamental questions answered by this study. Finally, through the comparative study of relevant technical manuals, it was sought to establish any common elements with other varnish preparation instructions and to understand whether Dionysius' work reflects the knowledge of earlier generations.