Η επίδραση των κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών και του τρόπου ζωής των εφήβων στο βάρος σώματος, στη διατροφή και στην Ποιότητα Ζωής Σχετιζόμενης με την Υγεία τους.

Abstract

Οι έντονες κοινωνικοοικονομικές μεταβολές που επέφερε η οικονομική και μετέπειτα η υγειονομική κρίση στη χώρα μας, επηρέασαν αρνητικά τις διατροφικές συνήθειες, τον τρόπο ζωής και την Ποιότητα Ζωής Σχετιζόμενης με την Υγεία (ΠΖΣΥ) των εφήβων. Η χαμηλή προσκόλληση των νέων παιδιών στη Μεσογειακή Διατροφή (ΜΔ), ιδιαιτέρως για μια Μεσογειακή χώρα όπως η Ελλάδα, προκαλεί ανησυχία για τη δημόσια υγεία, καθώς τα πολλαπλά οφέλη της ΜΔ είναι ευρέως γνωστά. Σκοπός της μελέτης ήταν η διερεύνηση συσχετίσεων μεταξύ δημογραφικών, ανθρωπομετρικών, κοινωνικοοικονομικών, διατροφικών παραγόντων και του τρόπου ζωής στον προσδιορισμό των κατηγοριών βάρους σώματος των εφήβων, στην προσκόλλησή τους στη ΜΔ και στην ΠΖΣΥ τους. Η παρούσα μελέτη διεξήχθη την περίοδο Μάιο-Δεκέμβριο 2021 στην ευρύτερη περιφέρεια της Αττικής, σε 2.088 εφήβους ηλικίας 12-18 ετών. Συγκεκριμένα, το δείγμα αποτελούνταν από μαθητές/τριες δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης από διάφορα δημόσια Γυμνάσια και Λύκεια από τις επτά (7) Διευθύνσεις Δ/βάθμιας Εκπαίδευσης, ήτοι, την Α΄, Β΄, Γ΄ και Δ΄ Αθήνας, Ανατολικής και Δυτικής Αττικής και Πειραιά. Για την αξιολόγηση της ποιότητας της διατροφής και την προσκόλληση στη ΜΔ χρησιμοποιήθηκε το εργαλείο Mediterranean Diet Quality Index in children and adolescents- KIDMED test και KIDMED index. Για την ΠΖΣΥ έγινε χρήση της ελληνικής έκδοσης του KIDSCREEN-27. Για την εκτίμηση του κοινωνικοοικονομικού επιπέδου των νοικοκυριών χρησιμοποιήθηκε η ελληνική έκδοση του ερωτηματολογίου Family Affluence Scale III, FAS III, ενώ για την εκτίμηση του επιπέδου της σωματικής άσκησης χρησιμοποιήθηκε το Leisure-Time Exercise Questionnaire, LTEQ. Στην ανάλυση της βιβλιογραφικής ανασκόπησης (bibliographic review) χρησιμοποιήθηκε το οικονομετρικό πακέτο R. Για την επαγωγική στατιστική πραγματοποιήθηκαν παραμετρικοί και μη παραμετρικοί έλεγχοι (x^2, t-test, Kruskal-Wallis, Mann-Whitney U, ANOVA και Spearman). Στην οικονομετρική επεξεργασία για την εκτίμηση της επίδρασης των διαφόρων προσδιοριστικών παραγόντων στη διαμόρφωση των κατηγοριών βάρους σώματος, στην προσκόλληση στη ΜΔ και στη ΠΖΣΥ των εφήβων, χρησιμοποιήθηκαν υποδείγματα διατάξιμων λογιστικών παλινδρομήσεων (Ordinal Logistic Regression models), πολλαπλών γραμμικών παλινδρομήσεων (Multiple Linear Regression models), γενικευμένων Ridge υποδειγμάτων παλινδρόμησης (Generalized Ridge Regression models), υποδείγματα Blinder-Oaxaca και Blinder-Oaxaca Quantile Decomposition, ανά φύλο και βαθμίδα εκπαίδευσης. Στη συνέχεια συνοψίζονται τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της παρούσας διατριβής. Το 50,7% του δείγματος ήταν κορίτσια, ενώ το μέσο βάρος των εφήβων ήταν περίπου 61 κιλά. Το δείγμα αποτελούνταν στη πλειοψηφία του από Έλληνες/ήδες μαθητές/τριες με μεσαία οικογενειακή κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Η μητέρα ήταν η υπεύθυνη για τη διατροφή της οικογένειας. Σχετικά με τις διατροφικές τους συνήθειες, το 10% του δείγματος δήλωσε ότι δεν κατανάλωνε ποτέ πρωινό γεύμα και η εξήγηση που δίνει ένας στους δύο εφήβους είναι ότι δεν προλαβαίνει. Επίσης, ένα 10% δεν έτρωγε ποτέ απογευματινό και ένα 20% δεν κατανάλωνε ποτέ δεκατιανό γεύμα. Λιγότερο από τους μισούς εφήβους κατανάλωναν καθημερινά μεσημεριανό με τους γονείς τους. Ακόμα, λιγότερο από τους μισούς εφήβους θεωρούν ότι το βάρος τους δεν είναι κανονικό. Ως προς την ποιότητα της διατροφής τους, ένα πολύ χαμηλό ποσοστό των εφήβων, μόλις το 9,1% είχε υψηλή προσκόλληση στη ΜΔ, το 57,9% είχε μέτρια και το 33% χαμηλή προσκόλληση. Σχετικά με τον καθημερινό τρόπο ζωής και τις συμπεριφορές των εφήβων, η πλειοψηφία (περίπου 4 στους 10) διάβαζαν για τα μαθήματά τους 2-3 ώρες κάθε ημέρα, 3 στους 10 χρησιμοποιούσαν οθόνες 2-3 ώρες καθημερινά, 1 στους 2 έβγαινε βόλτα 1-2 φορές την εβδομάδα και τέλος, 3 στους 10 αθλούνταν 1-2 φορές την εβδομάδα. Επίσης, η πλειοψηφία των εφήβων δήλωσαν ότι κοιμούνταν λιγότερο από 8 ώρες κάθε βράδυ, είχαν δηλαδή ανεπαρκή για την ηλικία τους ύπνο. Σχετικά με τις κατηγορίες βάρους σώματος, το 72,5% των εφήβων είχε φυσιολογικό βάρος σώματος, το 7,4% ήταν λιποβαρείς, το 15,9% ήταν υπέρβαροι και το 4,2% παχύσαρκοι. Τα αγόρια, η χαμηλότερη κοινωνικοοικονομική κατάσταση, η μεγάλη χρήση οθονών, οι λίγες ώρες διαβάσματος, η μη κατανάλωση μεσημεριανού με τους γονείς και η μη λήψη καθημερινού πρωινού, αποτέλεσαν βασικούς παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν την πιθανότητα οι έφηβοι να ανήκουν στη κατηγορία των υπέρβαρων και παχύσαρκων. Επίσης, εκτιμήθηκε ότι όσο αυξάνονταν η ηλικία των εφήβων, το ποσοστό της παχυσαρκίας μειώνονταν και για τα δύο φύλα. Το φύλο, η ηλικία, το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (SES), το εκπαιδευτικό επίπεδο της μητέρας και η δομή της οικογένειας εκτιμήθηκαν ως σημαντικοί παράγοντες της προσκόλλησης των εφήβων στη ΜΔ και της ΠΖΣΥ τους. Επίσης, ο Δείκτης Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) επηρέασε αρνητικά την προσκόλληση των αγοριών στη ΜΔ αλλά και την ΠΖΣΥ των εφήβων συνολικά. Αντίθετα, οι υγιεινές διατροφικές πρακτικές, η λιγότερο καθιστική ζωή, η σωματική δραστηριότητα, η σωματική δραστηριότητα με τους γονείς, ο επαρκής ύπνος και η λιγότερη χρήση οθονών εκτιμήθηκε ότι διαδραματίζουν θετικό ρόλο τόσο στη ΜΔ όσο και στην ΠΖΣΥ. Επιπλέον, έφηβοι οι οποίοι είχαν υψηλότερη προσκόλληση στη ΜΔ φάνηκε να απολαμβάνουν και υψηλότερη ποιότητα ζωής. Επιπρόσθετα, το σύνολο των υποδειγμάτων εξετάστηκε σε επίπεδο φύλου (αγόρια-κορίτσια) και βαθμίδα εκπαίδευσης (Γυμνάσιο-Λύκειο). Τα εν λόγω αποτελέσματα έδειξαν ότι ως προς το φύλο, κυρίως τα δημογραφικά χαρακτηριστικά και οι διαφορετικές διατροφικές συνήθειες αποτελούν τους βασικούς παράγοντες διαφοροποίησης των εφήβων στην προσκόλλησή τους στη ΜΔ. Αντίστοιχα, οι διατροφικές συνήθειες και ο διαφορετικός τρόπος ζωής φαίνεται να διαφοροποιούν την ΠΖΣΥ ανάμεσα στα αγόρια και τα κορίτσια. Ως προς τη βαθμίδα εκπαίδευσης, οι μαθητές Γυμνασίου εμφανίζουν υψηλότερη προσκόλληση στη ΜΔ λόγω των διαφορετικών διατροφικών συνηθειών και του τρόπου ζωής. Ομοίως, παρουσιάζουν υψηλότερη ΠΖΣΥ λόγω των δημογραφικών χαρακτηριστικών τους, των διαφορετικών διατροφικών πρακτικών και του τρόπου ζωής. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η διαφορά τόσο στην προσκόλληση στη ΜΔ όσο και στην ΠΖΣΥ είναι μεγαλύτερη στα χαμηλά επίπεδά τους, ενώ μειώνεται καθώς το μέγεθος και των δύο αυξάνει. Το αποτέλεσμα αυτό τονίζει την έντονη διαφοροποίηση στη χαμηλή προσκόλληση των εφήβων στη ΜΔ και τη χαμηλότερη ΠΖΣΥ. Τέλος, οι συνέπειες της κρίσης του COVID-19 σε υψηλότερο ποσοστό οδήγησαν τους εφήβους σε δυσκολίες στα μαθήματα, σε μειωμένη ψυχολογία και έφερε καβγάδες και εντάσεις στην οικογένεια. Ακόμα, εκτιμήθηκε ότι οι επιπτώσεις της πανδημίας στην καθημερινή ζωή των εφήβων και των οικογενειών τους ήταν αρνητικοί προγνωστικοί παράγοντες για την προσκόλλησή τους στη ΜΔ και για την ΠΖΣΥ τους. Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα κρίνεται σκόπιμη η ανάγκη για πολιτικές προώθησης της ΜΔ στους νέους στην Ελλάδα και ενημέρωσης των νοικοκυριών σε θέματα ποιότητας ζωής και ευημερίας. Μεταξύ των παραγόντων που επηρεάζουν την υγεία είναι το βάρος σώματος, οι διατροφικές επιλογές, ο τρόπος ζωής και διάφορες πτυχές της ευημερίας και της ποιότητας ζωής. Παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ΠΖΣΥ όπως η υψηλότερη προσκόλληση στη ΜΔ, ο έλεγχος του βάρους, η υιοθέτηση πιο υγιεινού τρόπου ζωής, καλύτερου ύπνου, λιγότερη χρήση οθονών και λιγότερες καθιστικές συνήθειες κρίνονται επιτακτικές.