Αγορά υπηρεσιών εκπαίδευσης μεταπτυχιακού επιπέδου στην Ελλάδα: αποτύπωση της προσφοράς μεταπτυχιακών προγραμμάτων σπουδών στο μάρκετινγκ

Abstract

Η ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει υποστεί πολλές μεταβολές κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών. Μία από αυτές είναι και μεγάλη αύξηση των Προγραμμάτων Μεταπτυχιακών Σπουδών που οδηγούν σε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (ΜΔΕ). Η πλειοψηφία αυτών προσφέρεται στο πεδίο «Οικονομία – Διοίκηση». Παρά την αυξημένη προσφορά (που καλύπτει, προφανώς, την εκδηλωθείσα ζήτηση σε μια πολύ «ζωντανή» αγορά) των προγραμμάτων αυτών, δεν έχει υπάρξει μια συστηματική καταγραφή αυτών σχετικά με τα χαρακτηριστικά τους και, ιδίως, σχετικά με το αν προσφέρονται από δημόσια ή / και ιδιωτικά Ιδρύματα. Στην παρούσα εργασία έγινε μια έρευνα για την αποτύπωση της αγοράς (από την πλευρά της προσφοράς) των μεταπτυχιακών προγραμμάτων στο αντικείμενο του Μάρκετινγκ. Εξ όσων είναι γνωστά, ίδια ή παρόμοια έρευνα δεν έχει διεξαχθεί, μέχρι σήμερα, στην Ελλάδα. Έτσι, τα ερωτήματα που τέθηκαν αφορούσαν τον αριθμό και το ποια είναι τα μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο αντικείμενο του Μάρκετινγκ που προσφέρονται στην Ελλάδα, τα χαρακτηριστικά που έχουν και το ποιες διαφορές και ομοιότητες υπάρχουν στα χαρακτηριστικά αυτά μεταξύ Ελληνικών (δημόσιων και ιδιωτικών) και αλλοδαπών (ιδιωτικών) Ιδρυμάτων. Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά και μέσα στους χρονικούς και άλλους περιορισμούς που υπήρξαν, διεξήχθη έρευνα πρωτογενών στοιχείων για τη συγκέντρωση, καταγραφή, επεξεργασία και ανάλυση δεδομένων από τους δικτυακούς τόπους (websites) των Ιδρυμάτων και των προγραμμάτων, καθώς και από σχετικά Φύλλα Εφημερίδας της Κυβέρνησης (ΦΕΚ) (για τα δημόσια Ιδρύματα). Χρησιμοποιήθηκε η συγκέντρωση, καταγραφή και μέτρηση αριθμητικών / ποσοτικών δεδομένων ως ποσοτική ερευνητική μεθοδολογία / προσέγγιση. Για τη συγκεκριμένη έρευνα επιλέχθηκε ο περιγραφικός ερευνητικός σχεδιασμός (συστηματική συλλογή πληροφοριών για να περιγράψει ένα φαινόμενο, κατάσταση ή πληθυσμό όπως αυτά υπάρχουν την παρούσα χρονική στιγμή). Ο τύπος των ποσοτικών δεδομένων που συνελέγησαν ήταν αυτός των στοιχείων/ δεδομένων που καταμετρούνται, δηλαδή, αφορούσε αριθμητικά δεδομένα ή δεδομένα που μπορούσαν να μετατραπούν σε αριθμητικά και τα οποία υπήρχαν στους δικτυακούς τόπους των Ιδρυμάτων και των προγραμμάτων και οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν ως πηγές. Ο πληθυσμός απαρτίστηκε από όλα τα προσφερόμενα μεταπτυχιακά προγράμματα στο αντικείμενο του Μάρκετινγκ από όλα τα Ιδρύματα ανώτατης εκπαίδευσης της Ελλάδας. Λόγω του μικρού αριθμού αυτών και της ύπαρξης δικτυακών τόπων για όλα, επιλέχθηκε η απογραφή, δηλαδή, η συλλογή και ανάλυση δεδομένων από όλα τα μέλη ενός πληθυσμού. Η τεχνική / εργαλείο συλλογής των δεδομένων ήταν η εξέταση εγγράφων/ κειμένων των δικτυακών τόπων των Ιδρυμάτων και των μεταπτυχιακών προγραμμάτων, με σκοπό τον εντοπισμό, την απομόνωση και την καταγραφή των απαιτούμενων στοιχείων/ δεδομένων. Για την αποτύπωση αυτή ακολουθήθηκε η δομή του μείγματος Μάρκετινγκ υπηρεσιών (προϊόν [υπηρεσία], τιμή, διανομή, προώθηση, ανθρώπινο δυναμικό, διαδικασία και φυσική υπόσταση. Στην «προώθηση» και τη «φυσική υπόσταση» εντάχθηκε μόνο μια μεταβλητή σε κάθε μία διότι τα στοιχεία που περιέχονται στους ιστοτόπους (websites) των Ιδρυμάτων δεν επιτρέπουν καταγραφή και δεν έγινε επιτόπια επίσκεψη και, κατ’ επέκταση, συλλογή τέτοιου υλικού ή αντίστοιχη αποτύπωση. Τα αποτελέσματα της επεξεργασίας των συλλεγέντων δεδομένων δείχνουν ότι προσφέρονται είκοσι τέσσερα (24) προγράμματα μεταπτυχιακών σπουδών στο Μάρκετινγκ. Αν υπολογιστεί ο τρόπος προσφοράς (πλήρης και μερική φοίτηση, η γλώσσα (Ελληνική και Αγγλική) και οι διάφοροι τρόποι / εναλλακτικές προσφοράς αυτών (από απόσταση και δια ζώσης) και με δεδομένο ότι κάθε ένα από αυτά δέχεται δικούς του φοιτητές και λειτουργεί αυτόνομα, ο αριθμός τους φτάνει τα σαράντα τέσσερα (44). Τα προγράμματα αυτά προσφέρονται από εννέα (9) δημόσια και οκτώ (8) ιδιωτικά εκπαιδευτικά Ιδρύματα. Η έρευνα έδειξε ότι τα περισσότερα μεταπτυχιακά προγράμματα στο Μάρκετινγκ προσφέρονται από δημόσια Ιδρύματα (70%). Προσφέρονται κυρίως σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, κάτι αναμενόμενο λόγω της πληθυσμιακής πυκνότητάς τους. Τα δημόσια Ιδρύματα προσφέρουν περισσότερα μεταπτυχιακά προγράμματα σε σχέση με τα ιδιωτικά. Τα προγράμματα προσφέρονται τόσο στην Ελληνική όσο και στην Αγγλική γλώσσα με την πρώτη να υπερτερεί σε μικρό βαθμό. Τα περισσότερα είναι αυτόνομα, δηλαδή, δεν είναι προϊόν συνεργασίας με άλλα τμήματα ή άλλα Ιδρύματα. Τα προγράμματα που προσφέρουν τα ιδιωτικά είναι περισσότερο αποτέλεσμα και διακρατικής συνεργασίας. Η μέση διάρκεια σπουδών είναι οι 18 μήνες, με τα δημόσια να έχουν περιπτώσεις μικρότερης και μεγαλύτερης διάρκειας από αυτή. Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται κυρίως με τελικές εξετάσεις (στα δημόσια Ιδρύματα) ενώ δεν υπήρξε επαρκής συναφής πληροφόρηση για τα ιδιωτικά. Όλα τα προγράμματα απαιτούν δίδακτρα και μέρος αυτών προσφέρουν την επιλογή τμηματικής καταβολής για ευελιξία (κυρίως στα δημόσια Ιδρύματα). Αν και δεν υπήρξε αρκετή και σχετική πληροφόρηση, φαίνεται ότι αρκετά προγράμματα παρέχουν υποτροφίες. Κατά κανόνα, το ύψος των διδάκτρων είναι υψηλότερο στα ιδιωτικά Ιδρύματα. Η διανομή (προσφορά) των προγραμμάτων ανά πόλη δείχνει μια συγκέντρωση σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, με τα ιδιωτικά να έχουν παρουσία και σε άλλες πόλεις. Προσφέρονται και παρακολουθούνται κυρίως δια ζώσης αλλά και με μεικτό τρόπο (δια ζώσης και από απόσταση) (τα δημόσια), ενώ λιγότερα προσφέρονται αποκλειστικά από απόσταση. Στα ιδιωτικά καταγράφηκε κυρίως ο μεικτός τρόπος. Η πλειονότητα των προγραμμάτων δεν παρέχει πληροφόρηση σχετικά με την απονομή διακρίσεων σε φοιτητές που έχουν υψηλή επίδοση. Υπήρξαν ασθενείς ενδείξεις ότι τα δημόσια Ιδρύματα απονέμουν πιο συχνά αυτές τις διακρίσεις. Σε όρους ανθρώπινου δυναμικού, τα προγράμματα απασχολούν διδάσκοντες όλων των βαθμίδων, με τα δημόσια Ιδρύματα να έχουν μεγαλύτερο αριθμό διδασκόντων σε σύγκριση με τα ιδιωτικά, τα οποία απασχολούν κυρίως καθηγητές και επίκουρους καθηγητές. Αναφορικά με τη διαδικασία στο κομμάτι της εισδοχής / εισαγωγής στα προγράμματα, η πλειοψηφία των προγραμμάτων απαιτεί κατοχή βασικού πτυχίου, γνώση ξένης γλώσσας και συστατικές επιστολές ως απαραίτητες προϋποθέσεις. Η προσωπική συνέντευξη είναι μια προϋπόθεση εισαγωγής σε πολλά προγράμματα. Αντιθέτως, λίγα προγράμματα απαιτούν επαγγελματική προϋπηρεσία ή επιτυχία σε εισαγωγικές εξετάσεις. Στα προγράμματα των δημοσίων Ιδρυμάτων είναι συχνότερη η απαίτηση ελάχιστου βαθμού πτυχίου, ενώ, στων ιδιωτικών, υπάρχουν λιγότερο αυστηρές προϋποθέσεις. Στα κριτήρια που συνεκτιμώνται, τα δημόσια Ιδρύματα κάνουν συχνότερα συνεκτίμηση επαγγελματικής και ερευνητικής προϋπηρεσίας, ενώ, τα ιδιωτικά, δίνουν μικρότερη έμφαση σε αυτά. Όσον αφορά την φυσική υπόσταση, ένα μικρό ποσοστό Ιδρυμάτων παρέχει οδηγούς σπουδών σε μορφή PDF ή άλλη, με τα δημόσια να υπερτερούν έναντι των ιδιωτικών. Τα συμπεράσματα αυτής της μελέτης παραθέτουν μια σχετικά ακριβή και λεπτομερή εικόνα των δραστηριοποιούμενων στην αγορά αυτή Ιδρυμάτων στο αντικείμενο του Μάρκετινγκ. Η πληροφόρηση αυτή μπορεί να αξιοποιηθεί από Ιδρύματα που ενδεχομένως σκοπεύουν να παράσχουν μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο αντικείμενο αυτό, αφού περιλαμβάνει την καταγραφή της δραστηριότητας των «ανταγωνιστικών» προγραμμάτων εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε αυτό το τμήμα της αγοράς.