Μελέτη και Τεκμηρίωση της κατάστασης  Διατήρησης επιζωγραφισμένης μεταβυζαντινής Φορητής Εικόνας

Νικολέτα, Νικολαΐδου

Study and Documentation of the Conservation Status of an Overpainted Post-Byzantine Portable Icon

Πτυχιακή εργασία

Author

Νικολέτα, Νικολαΐδου

Date

2024-07-25

Advisor

Μαστροθεόδωρος, Γεώργιος

Νικολαΐδου_Πτυχιακή εργασία.pdf (1.379Mb)

Keywords

Επιζωγραφίσεις ; MA XRF ; Φορητή εικόνα ; X-Ray ; XRF ; UV

Abstract

Αντικείμενο της παρούσας πτυχιακής εργασίας αποτελεί η μελέτη μιας μεταβυζαντινής φορητής εικόνας που απεικονίζει τον Χριστό Παντοκράτορα και χρονολογείται περί τα τέλη του 18ου αιώνα. Η ζωγραφική σύνθεση της εικόνας φαίνεται να έχει δεχθεί εκτεταμένες μεταγενέστερες επεμβάσεις επιζωγράφισης οι οποίες έχουν καλύψει το μεγαλύτερο ποσοστό της αρχικής ζωγραφικής. Αρχικώς, η παρουσία επιζωγραφίσεων διαπιστώθηκε μέσω απλής μακροσκοπικής παρατήρησης καθώς υφίστανται περιοχές με πρόδηλες διαφορές ως προς την τεχνοτροπία. Πρωταρχικός στόχος της εργασίας ήταν ο προσδιορισμός της σωζόμενης έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών της αρχικής ζωγραφικής, ενώ παράλληλα επιχειρήθηκε η εν γένει καταγραφή της κατάστασης διατήρησης του έργου και η τεκμηρίωση της τεχνολογίας κατασκευής. Επίσης επιχειρήθηκε ο διαχωρισμός μεταξύ τυχόν διαφορετικών φάσεων προγενέστερων επεμβάσεων αποκατάστασης, καθώς και η ταυτοποίηση των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν στις εν λόγω επεμβάσεις. Οι παραπάνω στόχοι επιτεύχθηκαν με αποκλειστική αξιοποίηση μη καταστρεπτικών/μη επεμβατικών μεθόδων και πιο συγκεκριμένα μέσω φωτογράφισης με προσπίπτοντα και πλάγιο φωτισμό, φωτογράφισης ανάκλασης και φθορισμού υπεριώδους ακτινοβολίας (Ultraviolet Fluorescence photography, UVF) πολυφασματικής απεικόνισης με χρήση υπερφασματικής κάμερας (HSΙ), ανακλαστογραφίας υπέρυθρου (IRRef), ακτινογραφίας Roentgen (X-ray radiography), καθώς και φασματοσκοπίας σάρωσης ακτίνων Χ (MA XRF). Πράγματι, μέσω των ανωτέρω τεχνικών λήφθηκαν δεδομένα που πιστοποίησαν την ύπαρξη τουλάχιστον δυο φάσεων επιζωγράφισης/αποκατάστασης ενώ παράλληλα τεκμηριώθηκε η υψηλή καλλιτεχνική αξία της αυθεντικής/αρχικής ζωγραφικής καθώς και η διατήρησή της σε σημαντική έκταση. Παράλληλα, τα συγκεντρωθέντα δεδομένα επέτρεψαν την τεκμηρίωση των υλικών και της τεχνολογίας κατασκευής των αυθεντικών και μεταγενέστερων χρωματικών στρωμάτων, ενώ αξιοποιήθηκαν και για την λεπτομερή καταγραφή της παθολογίας και της κατάστασης διατήρησης του έργου. Επιπλέον αποκαλύφθηκε ότι το αρχικό (υποκείμενο) ζωγραφικό στρώμα είναι σημαντικά παλαιότερο από τις επιζωγραφίσεις (19ος - 20ος αι.) καθώς πιθανότατα χρονολογείται στις αρχές του 18ου αιώνος. Τέλος, κατέστη εφικτή η κατάρτιση συγκεκριμένου πλάνου προτεινόμενων εργασιών συντήρησης οι οποίες αποσκοπούν πρωτίστως στην διάσωση και την ανάδειξη της αξιόλογης αρχικής ζωγραφικής.

Abstract

The subject of this thesis is the study of a post-Byzantine portable icon depicting Christ Pantocrator, dated to the late 18th century. The painting composition of the icon appears to have undergone extensive later overpainting interventions, which have covered the majority of the original painting. Initially, the presence of overpainting was detected through simple macroscopic observation, as there are areas with obvious differences in technique. The primary goal of the thesis was to determine the extent and qualitative characteristics of the surviving original painting while also attempting to document the overall preservation state of the work and the technology of its construction. Additionally, efforts were made to distinguish between any different phases of previous restoration interventions and to identify the materials used in these interventions. The above objectives were achieved exclusively using non-destructive/non-invasive methods, specifically through photography with incident and raking light, ultraviolet radiation and ultraviolet luminescence photography, multispectral imaging using a hyperspectral camera (HSI), infrared reflectography (IRRef), X-ray radiography, and scanning X-ray fluorescence spectroscopy (MA-XRF). Indeed, through the aforementioned techniques, data were obtained that confirmed the existence of at least two phases of overpainting/restoration, while also documenting the high artistic value of the original painting and its significant extent of preservation. Furthermore, the collected data allowed for the documentation of the materials and technology used in both the original and later paint layers, and they were utilized for a detailed recording of the pathology and preservation state of the work. Additionally, it was revealed that the original (underlying) paint layer is significantly older than the overpaintings (19th - 20th centuries), as it likely dates to the early 18th century. Finally, it was possible to develop a specific plan of proposed conservation work aimed primarily at the preservation and highlighting of the valuable original painting.