Αποσαφήνιση των επεµβάσεων συντήρησης στην ψηφιδωτή εικόνα της Παµµακαρίστου µέσω µακροσκοπικής παρατήρησης και φυσικοχηµικών αναλύσεων
Investigation of the conservation interventions in the mosaic panel icon of Pammakaristos through macroscopic observation and physicochemical analyses
Λέξεις-κλειδιά
Παναγία Παµµακάριστος ; Οικουµενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ; Ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης ; Φορητή ψηφιδωτή εικόναΠερίληψη
Η ψηφιδωτή εικόνα της Παναγίας της Παµµακαρίστου, του Οικουµενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, χρονολογείται στο πρώτο µισό του 12ου αιώνα και έχει δεχτεί πλήθος επεµβάσεων τόσο ιστορικών όσο και νεότερων. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζονται τα αποτελέσµατα της µελέτης µιας σειράς δειγµάτων από τα υλικά προηγούµενων επεµβάσεων συντήρησης, καθώς και τα συµπεράσµατα που προέκυψαν σχετικά µε το χαρακτηρισµό, την ταξινόµησή τους και την κατανόηση των διαφορετικών επεµβάσεων που έχουν εφαρµοστεί στο έργο ανά τους αιώνες. Ο χαρακτηρισµός των υλικών αποκατάστασης έγινε µέσω µελέτης επιλεγµένων δειγµάτων µε µικροσκοπική παρατήρηση σε οπτικό µικροσκόπιο και Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Σάρωσης (SEM), σε συνδυασµό µε φασµατοσκοπία ακτίνων-Χ ενεργειακής διασποράς (EDS) για την στοιχειακή ανάλυση, µε σκοπό την αποσαφήνιση των επεµβάσεων σε ότι αφορά τα υλικά, τις διαφορετικές φάσεις αποκατάστασης και την ιστορικότητα τους. Τα αποτελέσµατα της έρευνας αυτής θα συµβάλλουν στην κατανόηση της ιστορίας και της παθολογίας της ψηφιδωτής εικόνας της Παµµακαρίστου, αλλά πιθανώς και άλλων ψηφιδωτών εικόνων µεγάλων διαστάσεων, καθώς η βιβλιογραφία στο θέµα αυτό είναι πολύ περιορισµένη. Στην αρχική εξέταση και τεκµηρίωση της εικόνας το 2015, παρατηρήθηκαν ήδη αρκετά πρόσθετα στοιχεία που αποδίδονται σε προηγούµενες επεµβάσεις συντήρησης. Στη συνέχεια, κατά τη συντήρηση του έργου που πραγµατοποιήθηκε το έτος 2020-2022, αφαιρέθηκαν και συλλέχθηκαν όλα τα υλικά που προστέθηκαν κατά τη διάρκεια των προηγούµενων επεµβάσεων. Συνολικά συλλέχθηκαν 57 δείγµατα από κονιάµατα πλήρωσης και αποκατάστασης των κενών και επαναψηφοθέτησης. Επιπλέον, αφαιρέθηκαν και αρχειοθετήθηκαν 221 µεταλλικά καρφιά. Λόγω του πλήθους των δειγµάτων, αρχικά έγινε καταγραφή, τεκµηρίωση, οργάνωση και αποθήκευση τους στο προσωρινό εργαστήριο που δηµιουργήθηκε στο Οικουµενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως για τη συντήρηση του έργου, ενώ στη συνέχεια έγιναν οι αναλύσεις στο Πανεπιστήµιο Δυτικής Αττικής υπό την επίβλεψη της υπεύθυνης καθηγήτριας Σ. Χλουβεράκη. Οι αναλύσεις έδειξαν ότι πρόκειται για δώδεκα διαφορετικά είδη κονιαµάτων. Οκτώ από αυτά χαρακτηρίζονται ως ασβεστοκονιάµατα, εκ των οποίων το ένα έχει ως συνδετικό υλικό ένα ασβέστη δολοµιτικής προέλευσης, ενώ τα υπόλοιπα τρία κονιάµατα έχουν ως βάση τη γύψο. Τα καρφιά κατατάσσονται σε οκτώ κατηγορίες βάσει του µεγέθους, του µήκους, του πάχους και του σχήµατος της διατοµής τους. Παρότι τα υλικά της αποκατάστασης δεν µπορούν να χρονολογηθούν µε ακρίβεια η παρούσα µελέτη παρέχει ενδείξεις που υποδεικνύουν τη διαδοχή των κονιαµάτων και των καρφιών κυρίως βάσει του είδους τους και της διάβρωσής τους.
Περίληψη
The mosaic icon of Panagia Pammakaristos, of the Ecumenical Patriarchate of Constantinople, dates back to the first half of the 12th century and has undergone numerous interventions, both historical and more recent. The present dissertation deals with the study of α series of samples from the fillers used for the stabilization and integration of lacunae and the resetting of tesserae aiming at the characterization and classification of intervention materials as well as the verification of different phases of interventions and their relative chronological order. The initial classification of the intervention materials was carried out through the study of samples under the stereomicroscope. Selected samples were further studied under the Scanning Electron Microscope (SEM) combined with Energy Dispersive X-ray Spectroscopy (EDS), in order to obtain their chemical analysis and study their microstructure. The results of this research contributes to the understanding of the history and pathology of the mosaic icon of Pammakaristos, and may also provide clues about the condition and conservation interventions conducted on other large-scale mosaic icons, a topic that is rarely addressed in the literature. During the initial examination of the icon in 2015, several interventions materials were observed which were applied in previous conservation campaigns. Subsequently, during the conservation program conducted between 2020 and 2022, all the fillers were removed and carefully catalogued and archived. A total of 57 mortar/plaster samples were collected, which constitute the focal point of the current study. Moreover,221 metallic nails were removed which were all carefully examined, documented and archived. The samples, were initially recorded, documented, organized and stored in the temporary laboratory created at the Ecumenical Patriarchate of Constantinople specifically for the needs of the project, while the analyses were later carried out at the University of West Attica under the supervision of the supervisor of the dissertation, Prof. S. Chlouveraki. The analyses showed that there are 10 different types of mortars. Seven of them are lime mortars, one of which uses a lime of dolomitic origin, while the rest three are gypsum-based plasters. Nails are classified into eight categories on the basis of their size, length, thickness and shape. Although the restoration materials cannot be accurately dated, this study provides evidence on the succession of interventions based on the type of mortars and nails applied.
Αριθμός σελίδων
146Σχολή
Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών & ΠολιτισμούΑκαδημαϊκό Τμήμα
Τμήμα Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Έργων ΤέχνηςΓλώσσα
ΕλληνικάΣυλλογή
Εκτός από όπου επισημαίνεται κάτι διαφορετικό, το τεκμήριο διανέμεται με την ακόλουθη άδεια:
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές
Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση - Παρόμοια Διανομή 4.0 Διεθνές