Συμπεριφορές υγείας παιδιών και εφήβων: Επιδημιολογική προσέγγιση διεθνώς, στην Ευρώπη και την Ελλάδα

Abstract

Εισαγωγή: Η μελέτη των επιδημιολογικών στοιχείων είναι ιδιαίτερα σημαντική, ώστε να εντοπίζονται προβλήματα και να αντιμετωπίζονται έγκαιρα. Η διερεύνηση συμπεριφορών υγείας αποτελεί ένα σύγχρονο ζητούμενο που απασχολεί την κοινωνία σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι να εξετάσει τα επιδημιολογικά δεδομένα ως προς το κάπνισμα, το αλκοόλ, τον σχολικό εκφοβισμό και την ελλιπή σωματική άσκηση σε παιδιά ηλικίας 6-12 και 13-18 ετών. Μεθοδολογία: Υιοθετήθηκε η μέθοδος της βιβλιογραφικής ανασκόπησης και έγινε αναζήτηση επιδημιολογικών δεδομένων των τεσσάρων συμπεριφορών υγείας σε βάσεις δεδομένων σχετικών διεθνών οργανισμών όπως WHO, CDC, OECD, EUROSTAT, STATISTA, NCES, United Nations International Children's Emergency Fund, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, National Center for Education Statistics, καθώς και σε άρθρα στις βάσεις: Google, Google Scholar και PubMed. Επειδή πρόκειται για ένα φαινόμενο διαρκώς εξελισσόμενο προτιμήθηκαν οι πιο πρόσφατες βιβλιογραφικές πηγές (έως και Ιανουάριο του 2024). Αποτελέσματα: Τα κυριότερα αποτελέσματα προέκυψαν με τη βοήθεια της επιδημιολογικής ανάλυσης για κάθε συμπεριφορά υγείας ξεχωριστά, όπως φαίνεται παρακάτω. Κάπνισμα: Ο επιπολασμός του καπνίσματος στους έφηβους μαθητές λυκείου φαίνεται να ακολουθεί πτωτική τάση σε παγκόσμιο επίπεδο μεταξύ των ετών 2009 και 2023 (23,9% και 16,5%) αντίστοιχα. Στην Ευρώπη, το καθημερινό κάπνισμα στους εφήβους κυμαίνεται από 6,9% στο Μαυροβούνιο έως 23,4% στην Ιταλία το 2020 ενώ το ποσοστό καπνίσματος στους νέους Έλληνες έχει μειωθεί από 15% το 2020 σε 11% το 2022. Αλκοόλ: Όσον αφορά το αλκοόλ, το 15% των Αμερικάνων μεταξύ 12 και 20 ετών ανέφεραν τρέχουσα κατανάλωση αλκοόλ το 2022. Στην Ευρώπη, το 8,4% ηλικίας 15 ετών και άνω ανέφερε ότι έπινε αλκοόλ καθημερινά το 2022 ενώ στην Ελλάδα, το 7,6% των 16χρονων εφήβων ανέφερε συχνή κατανάλωση αλκοόλ (πάνω από 10 φορές την εβδομάδα) το 2015. Σχολικός εκφοβισμός: Ένας στους πέντε μαθητές παγκοσμίως αναφέρει ότι έχει πέσει θύμα εκφοβισμού στο σχολείο, ενώ στην Αμερική στο διάστημα 2005-2023 η συχνότητα του εκφοβισμού κυμαινόταν από 20 έως 30%. Ο μέσος όρος της ΕΕ για συχνό εκφοβισμό ήταν 11% το 2023, αλλά είναι υψηλότερος στην Ελλάδα, με το 32.4% των παιδιών να δηλώνει ότι έχει βιώσει σχολικό εκφοβισμό και την σωματική βία να είναι ο συνηθέστερος τρόπος εκδήλωσης. Ελλιπής σωματική δραστηριότητα: Στις ΗΠΑ κάτω από το 25% των εφήβων τηρούσε την σύσταση του ΠΟΥ για 60 λεπτά μέτριας ή έντονης σωματικής δραστηριότητας την ημέρα το 2022 ενώ στην Ευρώπη, το αντίστοιχο ποσοστό για τους 15χρονους ήταν μόνο 15% το 2021. Στην Ελλάδα, μόνο το 16% των 11χρονων, το 14% των 13χρονων και το 11% των 15χρονων πληρούσαν τις συστάσεις σωματικής άσκησης το 2022. Αυτό σημαίνει ότι 9 στους 10 Έλληνες μαθητές ηλικίας 11-17 ετών δεν έχουν αρκετή σωματική δραστηριότητα. Συμπεράσματα: Τα επιδημιολογικά ευρήματα των συμπεριφορών υγείας παιδιών και εφήβων είναι αρκετά σημαντικά ως προς την διαμόρφωση και χάραξη κατάλληλων πολιτικών πρόληψης και διαχείρισης των συμπεριφορών κινδύνου για την υγεία του παιδικού και εφηβικού πληθυσμού. Για παράδειγμα, αν και η κατανάλωση καπνού και τσιγάρου έχει μειωθεί κατά γενικό κανόνα, η αύξηση της χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου γεννά νέα ερωτήματα και ανησυχίες. Θα μπορούσε επομένως η συγκεκριμένη έρευνα να αποτελέσει την αφετηρία ως προς την διερεύνηση του αντίκτυπου των εναλλακτικών προϊόντων νικοτίνης. Αντίστοιχα για το αλκοόλ, θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος γιατί η πρώτη επαφή των παιδιών με το αλκοόλ προκύπτει σε μικρότερη από την ανώτερη επιτρεπτή ηλικία. Ίσως, τα μέτρα ως προς την πώληση αλκοόλ που έχουν θεσπιστεί δεν έχουν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Τέλος, η παρούσα έρευνα αναδεικνύει την ανάγκη για ανάπτυξη στοχευμένων στρατηγικών πρόληψης για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού στα σχολεία αλλά και για περισσότερη ενθάρρυνση των μαθητών να συμμετέχουν σε αθλητικές δραστηριότητες ώστε να μην παρατηρούνται φθίνουσα ποσοστά σωματικής δραστηριότητας όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Με βάση επομένως τα ευρήματα της παρούσας μελέτης, η χώρα μας έχει άμεση ανάγκη διαμόρφωσης πολιτικών προγραμμάτων υγείας στα αναφερόμενα θέματα.