Διερεύνηση τεχνολογίας κατασκευής και υλικών, μελέτη συντήρησης και αποκατάστασης ζωγραφικού έργου με κορνίζα αρχιτεκτονικού τύπου της συλλογής της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου

Ρομπάκης, Παναγιώτης

Investigation of construction technology and materials, study of conservation and restoration of a painting with an architectural type frame from the collection of the National Gallery - Alexandros Soutsos Museum

Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία

Author

Ρομπάκης, Παναγιώτης

Date

2021-10-25

Advisor

Moutsatsou, Anna

Μεταπτυχιακή εργασία (10.71Mb)

Keywords

Tabernacle ; Φυσικοχημική μελέτη ; Απεικονιστικές τεχνικές ; Φασματοσκοπικές μέθοδοι

Abstract

Το έργο με αριθμό καταλόγου Π.796 περιήλθε στην συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης & Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου το 1901, μέσω του Κληροδοτήματος Αλεξάνδρου Σούτσου, χωρίς κανένα αρχειακό στοιχείο να είναι διαθέσιμο για τον καλλιτέχνη, τον χρόνο και τον τόπο δημιουργίας του. Τιτλοφορείται Η Θεοτόκος με τον Χριστό. Παλαιότερα θεωρείτο ως ένα από τα σημαντικότερα της συλλογής και βρισκόταν αναρτημένο στις αίθουσες της Πινακοθήκης για τρεις δεκαετίες. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του έργου είναι δύο: η κορνίζα τύπου Tabernacle και η στάση του Χριστού με το χέρι στο στόμα. Και τα δύο αυτά μορφολογικά και τυπολογικά στοιχεία συναντώνται σε αναγεννησιακά δυτικοευρωπαϊκά θρησκευτικά έργα, προϊδεάζοντας, έτσι ότι το έργο θα μπορούσε να είναι και αναγεννησιακό. Η έλλειψη αρχειακών στοιχείων, όμως, απέκλειε την σαφή και τεκμηριωμένη χρονολογική ή/και γεωγραφική τοποθέτησή του. Τα εν λόγω ερωτήματα τέθηκαν από την αρμόδια επιμελήτρια της Ε.Π.Μ.Α.Σ., κατά τη διάρκεια του μουσειολογικού σχεδιασμού των μόνιμων εκθέσεων που θα φιλοξενηθούν στο νέο ανακατασκευασμένο κτήριο της Ε.Π.Μ.Α.Σ. Ελλείψει αρχειακών τεκμηρίων, κληθήκαμε μέσω της φυσικοχημικής μελέτης να διερευνήσουμε αν ευσταθεί αυτή η υπόθεση ή αν υπάρχει κάποια αντένδειξη από πλευράς υλικών. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού, η ερευνητική μεθοδολογία βασίστηκε τον προσδιορισμό, κατ’ αρχάς, της πορείας του έργου μετά τη δημιουργία του, στον τρόπο δημιουργίας του και στην εκτίμηση της κατάστασης διατήρησής του και την συνακόλουθη τεκμηρίωση των εργασιών αποκατάστασης. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν φανέρωσαν την καλή κατάσταση διατήρησης της περιοχής της ζωγραφικής και αντιθέτως, την εκτεταμένη φθορά και τις πολλαπλές φάσεις αποκατάστασης της περιοχής της κορνίζας. Η ζωγραφική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί υψηλής ποιότητας, με περιορισμένο προσχέδιο και σχετικά λιτή στρωματογραφία. Τα αποτελέσματα αποδεικνύουν χρήση σχετικά ευρείας γκάμας χρωστικών. Συγκεκριμένα, ανιχνεύονται στοιχειακά και μοριακά ‘παραδοσιακές΄ χρωστικές που χρησιμοποιήθηκαν διαχρονικά στην θρησκευτική ζωγραφική (λευκό του μολύβδου, χρωστικές του αρσενικού, γαίες κ.α.). Η ανίχνευση, όμως, μέσω του SEM-EDX κοβαλτίου σε υποκείμενα χρωματικά στρώματα σε δείγματα που προέρχονται με σιγουριά από την αυθεντική ζωγραφική, γεγονός στο οποίο συνηγορούν και ορισμένες από τις ενδείξεις με φασματοσκοπία XRF, δε μπορεί παρά να τοποθετήσει την κατασκευή του έργου μετά τα τέλη του 18ου με αρχές του 19ου αιώνα. Παρ’ όλ’ αυτά, ενδείξεις που προκύπτουν κυρίως από την εφαρμογή απεικονιστικών τεχνικών και συνηγορούν προς την παλαιότερη χρονική τοποθέτηση της κατασκευής του έργου, δεν μπορούν να αγνοηθούν και χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης.

Abstract

The artwork with catalog number P.796 was incorporated in the collection of the National Gallery & of Alexandros Soutsos Museum (EPMAS) in 1901, through the legacy of Alexandros Soutsos, without though any archival information being available concerning the artist, the period and origin of its creation. It is entitled “The Virgin Mary with Jesus Christ”. Formerly it was considered as one of the most important artworks of the collection and it was exhibited for three decades. The important characteristics of the object under study are two: the Tabernacle-type of frame and the posture of Jesus Christ with his hand in his mouth. Both of these morphological and typological features are found in Renaissance Western European religious paintings, leading to the hypothesis that the work could belong to the Renaissance era. The lack of archival data, however, precluded its clear and documented chronological and / or geographical placement. These questions were posed by the museum curator in charge, during the museological planning of the permanent exhibitions that will be hosted in the new reconstructed building of EPMAS. In the absence of archival evidence, the author was called to investigate, via physicochemical research, whether this hypothesis is correct or whether there is any contradiction in terms of construction materials. To achieve this goal, the research methodology was based, initially, on determining, the route of the artwork after its creation, its construction technique and the evaluation of its preservation state and secondly, the consequent documentation of the conservation work. The results obtained revealed the good condition of the painting surface and the extensive damage along with the multiple restoration phases of the frame. The painting could be characterized as of high quality, with the presence a limited under-drawing and a relatively simple stratigraphy. The physicochemical results identified the use of a relatively wide range of pigments. In particular, elemental and molecular analyses detected ‘traditional’ pigments, which have been used over time in religious painting (lead white, pigments containing arsenic, earth pigments, etc.). However, the detection of cobalt in the underlying original paint layers by SEM-EDX, verified by specific indications in XRF analysis, can only place the construction of the artwork somewhere between late 18th and early 19th century. Nevertheless, indications that arise, mainly, from the application of imaging techniques and support the initial chronological placement for the artifact construction cannot be ignored and they need further investigation.