Μελέτη των τεχνικών και υλικών επιχρύσωσης σε εικόνες ρωσικής τέχνης από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη

Abstract

Η προκείμενη πτυχιακή εργασία έχει ως αντικείμενο μελέτης τα υλικά και τις τεχνικές επιχρύσωσης εικόνων ρωσικής τέχνης από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη. Σκοπός της μελέτης αυτής ήταν η κατανόηση της τεχνολογίας κατασκευής των ρωσικών φορητών εικόνων και στη συνέχεια η ταυτοποίηση των υλικών και των τεχνικών επιχρύσωσης σε επιλεγμένες εικόνες (19) από τη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη με χρήση μη καταστρεπτικών μεθόδων διάγνωσης, με στόχο την συσχέτιση των ευρημάτων και των πιθανών καλλιτεχνικών προθέσεων των ζωγράφων/δημιουργών. Οι εικόνες ρωσικής τέχνης στον ελλαδικό χώρο παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον εξαιτίας της περίπλοκης τεχνολογίας κατασκευής, του ιδιαίτερου ζωγραφικού ύφους και χρωματικής παλέτας, των τεχνικών και υλικών επιχρύσωσης κτλ. Παρόλα αυτά, η μελέτη τους στην Ελλάδα βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Στις εικόνες που μελετήθηκαν από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη οι οποίες χρονολογούνται μεταξύ 16ου και 19ου αιώνα, συμπεριλήφθηκαν τόσο εικόνες «ευρείας ζήτησης» που χαρακτηρίζονται για την απλότητα των υλικών και της τεχνολογίας κατασκευής όσο και εικόνες άριστης καλλιτεχνικής ποιότητας. Οι εικόνες αναπαριστούν ευρέως διαδεδομένα θέματα για τη ρωσική εικονογραφία, όπως αυτό της Παναγίας του Καζάν, αγίους προστάτες όπως ο άγιος Νικόλαος και ο άγιος Σπυρίδωνας καθώς και πιο σύνθετες εικόνες με την Ανάσταση-Εις Άδου Κάθοδο και σκηνές του Δωδεκαόρτου. Μη καταστρεπτικές μέθοδοι όπως η μικροσκοπική παρατήρηση και απεικονιστικές τεχνικές οι οποίες εκμεταλλεύονται τα διαφορετικά μήκη κύματος (VIS, UV, IR) χρησιμοποιήθηκαν με σκοπό την κατανόηση της τεχνολογίας κατασκευής των εικόνων με έμφαση στα υλικά και τις τεχνικές επιχρύσωσης. Στη συνέχεια, πραγματοποιήθηκε σημειακή στοιχειακή ανάλυση με τη μέθοδο φασματοσκοπίας φθορισμού ακτινών Χ με το φορητό (XRF) με σκοπό αρχικά την ταυτοποίηση των μεταλλικών στοιχείων, των κραμάτων και των συγκεντρώσεων των επιχρυσωμάτων σε μορφή φύλλου ή σκόνης και δευτερευόντως την ανίχνευση στοιχείων που αποτελούν ένδειξη χρήσης της εκάστοτε τεχνικής επιχρυσώματος (επιχρύσωμα με «πολιμέντ» ή χωρίς «πολιμέντ», προσμίξεις χρωστικών, σύσταση συγκολλητικών ουσιών κτλ.). Μέσω αυτής της διεπιστημονικής μελέτης των τεχνικών επιχρύσωσης και της υλικής τους υπόστασης έγινε δυνατή η συσχέτιση των μεταλλικών ουσιών με την περίοδο, την τεχνοτροπία και την ποιότητα των εικόνων ρωσικής τέχνης. Οι εικόνες από τη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη παρουσιάζουν επιχρύσωση στον κάμπο και τα φωτοστέφανα με μεταλλικό φύλλο και παρουσία ή απουσία υποστρώματος κόκκινης απόχρωσης ή απόχρωσης που πλησιάζει την κίτρινη ώχρα και χρυσοκονδυλιές με μεταλλικό φύλλο ή σκόνη. Σε κάποιες εικόνες πραγματοποιείται διακόσμηση του φύλλου στον κάμπο. Οι εικόνες «ευρείας ζήτησης» εμφανίζουν χαρακτηριστικά επιχρύσωση στον κάμπο και τα φωτοστέφανα με φύλλο ασημιού και βερνίκι απομίμησης χρυσού. Επιπλέον, παρουσία/υψηλή συγκέντρωση σε χρυσό σχετίζεται άμεσα με την άρτια ποιότητα και την καλλιτεχνική αξία των εικόνων. Τέλος, για τις χρυσοκονδυλιές έχουν χρησιμοποιηθεί πιο συχνά υποδεέστερα μέταλλα, κράματα, προσμίξεις αυτών σε σύγκριση με τα μεταλλικά φύλλων στον κάμπο και τα φωτοστέφανα.