Ταυτοποίηση των υλικών κατασκευής αρχαιολογικών ευρημάτων Πρωτοελλαδικής εποχής από την ανασκαφή της αρχαίας Ελίκης, μέσω φυσικοχημικών αναλύσεων.

Δεληγιαννάκη, Αναστασία

Identification of construction materials of Proto-Helladic archaeological findings from the ancient Helike excavation, using physicochemical analyses.

Πτυχιακή εργασία

Author

Δεληγιαννάκη, Αναστασία

Date

2023-02-24

Advisor

Φακορέλλης, Γεώργιος

Πτυχιακή Εργασία (47.85Mb)

Keywords

Ελίκη ; Ωμόπλινθοι ; Κονιάματα ; Κεραμικά ; Αρχαιομετρία ; XRD ; FTIR ; SEM/EDS ; Οπτική μικροσκοπία ; Φυσικοχημικές αναλύσεις ; Χώμα από εσωτερικό σκευών ; Πρωτοελλαδική εποχή

Abstract

Στην παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε μελέτη πάνω σε 25 δείγματα που ανεβρέθηκαν στον Πρωτοελλαδικό οικισμό του Ριζόμυλου, στην περιοχή του Δέλτα της Ελίκης, στην Αχαΐα. Η δειγματοληψία πραγματοποιήθηκε από το 2001 έως το 2011 από συμμετέχοντες στην ομάδα Helike Project, υπό την επίβλεψη της αρχαιολόγου Ντόρας Κατσωνοπούλου. Τα δείγματα είναι δομικά υλικά και χρηστικά αντικείμενα, και ειδικότερα:16 ωμόπλινθοι από τις ανωδομές τοίχων κτιρίων, 4 κονιάματα (2 συνδετικά και 2 επιχρίσματα), 2 συγκε- ντρώσεις θραυσμάτων κεραμικής, ένα από κεραμικό σκεύος και ένα από μεγάλο πίθο και 3 περιπτώσεις δειγματοληψίας χώματος μέσα από κεραμικά σκεύη, μια εκ των οποίων αφορά το δέπας αμφικύπελλο. Σε όλα τα δείγματα έγιναν οι κάτωθι αναλύσεις: Οπτική παρατήρηση με στερεομι- κροσκόπιο, παρατήρηση και στοιχειακή ανάλυση με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σάρωσης (SEM/EDS), ορυκτολογική ανάλυση με περιθλασιμετρία ακτίνων Χ (XRD) και προσδιορισμός μοριακής δομής με φασματοσκοπία υπέρυθρου μετασχηματισμού Fourier (FTIR). Στα δείγματα HP-H43b, HP-H51a_P, HP-H65a και HP-H65d, πραγματοποιήθηκαν εγκιβωτι- σμοί σε ρητίνη και παρατήρηση με μεταλλογραφικό μικροσκόπιο. Από τις αναλύσεις προέκυψαν τα παρακάτω ευρήματα: Πρόκειται για υλικά που έχουν κατασκευαστεί τοπικά, με αργιλοπυριτικά υλικά και ασβεστιτικά και πυριτικά πρόσθετα. Βασικά συστατικά είναι ο μαγνησιακός ασβεστίτης και η χαλαζιακή άμμος, η οποία έχει στρογγυλεμένες ακμές, κάτι που υποδεικνύει την περισυλλογή της από παραποτάμιες ή πα- ραθαλάσσιες περιοχές. Οι ωμόπλινθοι έχουν κατασκευαστεί από αργιλοπυριτική μήτρα, πλούσια σε μαγνησι- ακό ασβεστίτη. Ως πρόσθετα έχουν χρησιμοποιηθεί ασβεστιτικά και πυριτικά πετρώματα, κυρίως χαλαζιακή άμμος, καθώς και οργανικά πρόσθετα, πιθανώς ίνες από άχυρο. Σε κάποια από αυτά παρουσιάζονται ίχνη έκθεσης σε κάποια φωτιά. Τα κονιάματα είναι συμβατικά ασβεστοπηλοκονιάματα, με συνδετική ύλη την υδρά- σβεστο, και αδρανή αργιλοπυριτικής φύσης. Το δείγμα HP-H51a_P διαφέρει στη σύνθεση και φαίνεται να είναι ασβεστιτικό κονίαμα με πρόσθετα κυρίως ασβεστιτικής φύσης και λιγότερο αργιλοπυριτικής, και τα δείγματα HP-H65α και HP-H65d έχουν ενδείξεις επαφής με φωτιά, πιθανώς κάποια πυρκαγιά. Τα κεραμικά είναι κατασκευασμένα από ασβεστιούχο πηλό, έχουν κοκκινωπό χρώμα και η όπτησή τους έχει γίνει σε οξειδωτική ατμόσφαιρα. Το HP-H43a πιθανολογείται ότι εί- ναι τμήμα μεγάλου πίθου που έχει ψηθεί σε θερμοκρασία κάτω των 500 °C. Το HP-H21a_F έχει ψηθεί σε θερμοκρασία 800-850 °C. Στα δείγματα χώματος έχουν βρεθεί κεραμικά θραύσματα και ίχνη απανθρακωμένης οργανικής ύλης (κάρβουνο). Στα δείγματα HP-H22a και HP-H21a_S, υπάρχουν ενδείξεις παρουσίας εστέρων, οργανικής ύλης η οποία προέρχεται από αποικοδόμηση λιπαρών ου- σιών. Το εύρημα αυτό μπορεί με επιφύλαξη να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για υπολείμματα των υλών που αποθηκεύονταν στα σκεύη.

Abstract

Τhe following research presents a study that was carried out on 25 samples found in the Proto-Helladic settlement of Rizomylos, in the area of the Eliki Delta, in Achaea. The sampling of the findings was done from 2001 to 2011, by participants in the Helike Project team, under the supervision of the archaeologist Dora Katsonopoulou. The samples are building construction materials and utilitarian objects, and in particular: 16 raw plinths from upper wall parts, 4 mortars (2 for binding plinths and 2 plasters), 2 pottery fragments, one from a vase and one from a large pithos and 3 soil samples from the interior of the ceramic vessels, one of which concerns the depas amphikypellon cup. The following analytical techniques were performed on all samples: optical observation with a stereomicroscope, observation and elemental analysis with a scanning electron microscope (SEM/EDS), mineralogical analysis with X-ray powder diffraction (XRD) and molecular structure determination with Fourier-transform infrared spectroscopy (FTIR). On samples HP-H43b, HP-H51a_P, HP-H65a and HP-H65d, resin embedding and metallographic microscope observation were performed. The following findings emerged from the analyses: All materials have been manufactured in situ, with aluminosilicate materials, including calcite and silicate additives. Τheir composition basically consists of magnesium calcite and quartz sand with rounded edges, indicating its provenance from riverside or coastal areas. Plinths have been made of an aluminosilicate matrix, rich in magnesian calcite. Calcareous and silicate rocks, mainly quartz sand, as well as organic additives, possibly straw fibers, have been used as additives. Some of them show traces of exposure to fire. Mortars have a conventional lime-clay composition, with quicklime as binder, and alumino-silicate aggregates. Sample HP-H51a_P differs in composition and appears to be a calcite mortar with additives of a predominantly calcite nature rather than aluminosilicate. HP-H65a and HP-H65d samples show signs of contact with fire. Ceramics are made of calcium clay, have a reddish color and their firing has been done in an oxidizing atmosphere. Sample HP-H43a is possibly part of a large pithos, fired at a temperature below 500 °C. Sample HP-H21a_F has been fired at a temperature of 800-850 °C. Ceramic fragments and traces of charred organic matter (charcoal) have been found in the soil samples. Samples HP-H22a and HP-H21a_S, show indications of esters presence, an organic matter which originates from the degradation of fatty substances. This finding may tentatively lead to the conclusion that these are remains of materials stored in the vessels.