Διερεύνηση των γεωπολιτικών κινδύνων και της επίδρασής τους στα έργα αγωγών φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο

Abstract

Η ενέργεια και η διαχείρισή της αποτελούν ίσως το σπουδαιότερο αγαθό με την μεγαλύτερη διαπραγματευτική αξία, τόσο παλαιότερα, όσο και μελλοντικά, καθώς οι ανάγκες για επάρκειά της συνεχώς αυξάνονται. Σε παγκόσμιο επίπεδο η ενέργεια αποτελεί σημαντικότατο πόρο και μέτρο για την ευμάρεια και την ανάπτυξη ενός κράτους, όταν δε η παραγωγή της ξεπερνάει τις ανάγκες της εγχώριας ζήτησης γίνεται ένα από τα πλέον κερδοφόρα εμπορεύσιμα προϊόντα και στη φαρέτρα διακρατικών συμφωνιών. Η διπλωματία της ενέργειας, δηλαδή η άσκηση εξωτερικής πολιτικής η οποία εμπλέκει χώρες προμηθευτές ενέργειας, χώρες καταναλωτές ενέργειας, καθώς και διαμετακομιστικά κέντρα και ενεργειακές οδεύσεις, απαιτεί τους πλέον λεπτούς και έξυπνους χειρισμούς σε επίπεδο μακρόπνοων πολιτικών, αποτελεί σπουδαίο παράγοντα ισορροπίας και επιτυχίας στις διεθνείς σχέσεις και εξασφαλίζει το σταθερό περιβάλλον που χρειάζονται για να αναπτυχθούν αν όχι όλες, σίγουρα οι περισσότερες υποδομές μιας χώρας. Οι υπερδυνάμεις, εφόσον εξ ορισμού αποτελούν τους βασικούς παίκτες στο διεθνές πολιτικό και στρατηγικό περιβάλλον, ικανούς να επηρεάζουν συνακόλουθα την χάραξη πολιτικής σε πολλές άλλες χώρες (είτε φιλικά προσκείμενες προς αυτές είτε όχι), προφανώς αναλαμβάνουν και τους ρόλους τους ως ενεργειακοί ρυθμιστές, διαμορφώνοντας το παγκόσμιο σκηνικό παραγωγής, αγοράς, πώλησης και μεταφοράς ενέργειας. Η Ανατολική Μεσόγειος παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς η περιοχή αναδεικνύεται σταδιακά σε σημαντικό παραγωγό και προμηθευτή ενέργειας, κυρίως φυσικού αερίου. Μια από τις διαδεδομένες εμπορεύσιμες μορφές ενέργειας σήμερα είναι και το φυσικό αέριο (ΦΑ), σε τέτοιον βαθμό που στην εποχή μας, τόσο οι τεχνολογίες άγρας και παραγωγής του, όσο και οι τεχνολογίες μεταφοράς και διάθεσής του με υπέργεια, θαλάσσια ή υποθαλάσσια μέσα να παρουσιάζουν μεγάλη εξέλιξη και βελτιστοποίηση. Όσον αφορά στο μέγεθος, ένα έργο που περιλαμβάνει αγωγούς μεταφοράς ΦΑ θεωρείται μεγάλης κλίμακας όταν υλοποιεί τη μεταφορά ΦΑ από τα κοιτάσματα ενός ή περισσοτέρων κρατών προς ένα σύνολο κρατών στην ίδια ήπειρο ή προς άλλη ήπειρο. Η υλοποίησή τέτοιου είδους έργων δημιουργεί αλλαγές στις ισορροπίες ισχύος των εμπλεκομένων κρατών, των περιφερειακών κρατών, καθώς και στο διεθνές σύστημα. Στο προκαταρκτικό στάδιο μελέτης και σχεδιασμού ενός έργου αγωγού μεταφοράς, μετά τον ορισμό των σημείων αφετηρίας και τερματισμού του, προκειμένου να σχεδιασθεί μια βιώσιμη όδευση του αγωγού, διενεργείται η διερεύνηση και η αξιολόγηση ποικίλων δεδομένων των υποψήφιων κρατών που μπορούν να συμμετέχουν στην πορεία της διακομιδής. Τα δεδομένα αυτά έχουν τη μορφή γεωπολιτικών και οικονομοτεχνικών κριτηρίων, η ικανοποίηση των οποίων αντικειμενικά θα οδηγήσει ανάμεσα σε άλλα: • Στην ασφαλή και απρόσκοπτη λειτουργία του παραδοτέου έργου, • Στην κατά το δυνατόν μεγαλύτερη πλήρωση των ενεργειακών αναγκών, επιπλέον με εισαγωγή και διαμόρφωση ενός νέου ενεργειακού μίγματος μεγαλύτερης διαφοροποίησης από το προϋπάρχον • Στη διατήρηση ισορροπιών ισχύος μεταξύ των ανταγωνιστικών αγορών που αναδύονται, • Στην επαυξημένη εμπορική αξία του έργου, ειδικά σε σχέση με την προσάρτηση νέων αγορών και νέων προμηθευτών, • Στην ανακατανομή ισχύος μεταξύ γειτονικών κρατών. Ο ορισμός των κύριων κριτηρίων και των υπό-κριτηρίων για την αξιολόγηση των εναλλακτικών διαδρομών γίνεται από μια εντεταλμένη ομάδα λήψης απόφασης, ενώ επιπλέον αυτά τα κριτήρια διαμορφώνονται μέσω αλληλεπίδρασης με ομάδες εμπειρογνωμόνων διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως για παράδειγμα οικονομολόγων, συγκοινωνιολόγων, γεωπολιτικών επιστημόνων, μηχανικών ενέργειας, μηχανικών περιβάλλοντος, κ.λπ. Οι ποιοτικές προτιμήσεις της ομάδας απόφασης ποσοτικοποιούνται καθώς μετατρέπονται σε αριθμητικά δεδομένα και τελικά σε αποτελέσματα ιεράρχησης εναλλακτικών διαδρομών, με την εφαρμογή μιας πολυκριτηριακής μεθόδου. Η ανάλυση των κινδύνων του έργου αφορά στους γεωπολιτικούς πυλώνες οικονομίας, ασφάλειας/άμυνας, πολιτικής, πολιτισμού και βασίζεται σε γεωπολιτικούς δείκτες εκφρασμένους ποιοτικά ή και ποσοτικά. Στην παρούσα εργασία πραγματευόμαστε την ανάπτυξη μια εμπειρικής μεθοδολογίας βάσει της σχετικής βιβλιογραφίας, προκειμένου να προβούμε στην ποιοτική αξιολόγηση του βαθμού σημαντικότητας (χαμηλός, μέτριος, υψηλός) γεωπολιτικών κινδύνων των κρατών διακομιδής που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την κατανομή της γεωπολιτικής ισχύος κατά τη λήψη επενδυτικής απόφασης ή/και υλοποίησης ενός υποθετικού διασυνοριακού αγωγού μεταφοράς ΦΑ στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι κίνδυνοι και η ομαδοποίησή τους που αναλύουμε στη συνέχεια βασίζεται στην υλοποίηση της δομής που προτείνεται ως «Συστημική Γεωπολιτική Ανάλυση», η οποία προτάθηκε από τον Καθηγητή Ιωάννη Μάζη για την αποτελεσματική προσέγγιση της ανακατανομής ισχύος των γεωπολιτικών συστημάτων (υποσυστημάτων και υπερσυστημάτων, υφιστάμενων και ανερχόμενων περιφερειακών δυνάμεων). Βαθμολογούμε τους κινδύνους ως προς ένα σενάριο χάραξης διασυνοριακού αγωγού στην Ανατολική Μεσόγειο, ειδικότερα ως προς το πόσο ισχυρά μπορεί να τον επηρεάζει ο κάθε ένας από τους τυπικούς πυλώνες ισχύος μιας χώρας: Οικονομίας, πολιτικής, ασφάλειας και άμυνας, πολιτισμού και πληροφορίας. Η τελική αξιολόγησή μας βασίζεται στη βιβλιογραφία και οι κίνδυνοι βαθμονομούνται κατά σύμβαση ως χαμηλό φαινόμενο (με ποσοστό από 20%-50%), μέσο φαινόμενο (50%-70%) και υψηλό φαινόμενο (από 70% και άνω).