Μελέτη συντήρησης του ψηφιδωτού δαπέδου των προσωπείων της Οικίας των Προσωπείων στη Δήλο.

Μινέτου, Στυλιανή

Conservation plan for the floor mosaic of «House of Masks» in Delos

Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία

Author

Μινέτου, Στυλιανή

Date

2023-11-29

Advisor

Χλουβεράκη, Στεφανία

Διπλωματική εργασία (2.481Mb)

Keywords

Conservation plan ; Mosaic floors ; Sem-eds

Abstract

Το «ψηφιδωτό των προσωπείων» αποτελεί το δάπεδο του κεντρικού δωματίου (ανδρώνα) της ομώνυμης οικίας στη Δήλο και χρονολογείται στα τέλη του 2ου – αρχές του 1ου αι. πΧ. To ψηφιδωτό δάπεδο κοσμείται με κεντρική γεωμετρική παράσταση με κύβους, στην οποία έχουν πραγματοποιηθεί εκτεταμένες επεμβάσεις συντήρησης. Συγκεκριμένα στα τέλη της δεκαετίας του 70’ το κεντρικό μοτίβο αποσπάστηκε, η ψηφιδωτή επιφάνεια τοποθετήθηκε σε νέο υπόστρωμα με οπλισμό αλουμινίου (τελάρα) και η υποδομή του δαπέδου διανοίχθηκε και ανακατασκευάστηκε με χρήση τσιμέντου και σιδηρών στοιχείων. Οι εργασίες απόσπασης και επανατοποθέτησης τα χρόνια που ακολούθησαν προκάλεσαν διατάραξη της γεωμετρίας και της ροής ψηφοθέτησης του ψηφιδωτού σε μεγάλο βαθμό, οδηγώντας στην αισθητική αλλοίωση της παρουσίασης του ενώ στα χρόνια που ακολούθησαν εκδηλώθηκαν σημαντικές φθορές στην νέα υποδομή. Στη παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε έρευνα αρχείου και μελέτη των βασικών χαρακτηριστικών του ψηφιδωτού και του περιβάλλοντος έκθεσής του, με σκοπό την αποσαφήνιση των προηγούμενων επεμβάσεων, την κατανόηση της παθολογίας και την πρόταση μιας νέας μεθοδολογικής προσέγγισης για τη συντήρηση και προστασία του ψηφιδωτού με γνώμονα την ελαχιστοποίηση των παραγόντων που συντελούν στην διάβρωση των υλικών κατασκευής και τη συνολική υποβάθμιση του έργου. Παράλληλα προτείνονται επεμβάσεις με στόχο την αναβάθμιση της αισθητικής του δαπέδου μέσω της αντικατάστασης των στοιχείων που έχουν υποστεί μορφολογικές αλλοιώσεις κατά την φάση των προηγούμενων επεμβάσεων. Αρχικά πραγματοποιήθηκε η καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης και των μορφών φθοράς στις ορθο-εικόνες που παράχθηκαν. Ακολούθησε η μελέτη του μικροκλίματος για τον εντοπισμό των παραγόντων που συμβάλλουν στη φθορά του και λήφθηκαν δείγματα αυθεντικών και νεότερων κονιαμάτων, μολύβδινων ελασμάτων και επιφανειακών στρωμάτων διάβρωσης. Ακολούθησε ο χαρακτηρισμός των υλικών με την βοήθεια μικροσκοπικής εξέτασης (ΟΜ) στο πεδίο και το εργαστήριο και στην συνέχεια με μια σειρά εργαστηριακών ορυκτολογικών και χημικών αναλύσεων (SEM-EDS και XRD). Στο ακόσμητο opus segmentatum περιμετρικό πλαίσιο, τα αυθεντικά κονιάματα χαρακτηρίζονται ως ασβεστιτικά με χρήση κεραμικών στοιχείων και χαλαζιακών αδρανών. Επίσης εντοπίζεται ασβεστιτικό κονίαμα επίχρισης της επιφάνειας με έντονο κόκκινο χρώμα που οφείλεται στη χρήση κεραμικής παιπάλης. Tα νέα κονιάματα που χρησιμοποιήθηκαν σε απώλειες, είναι ασβεστιτικά με υψηλή περιεκτικότητα σε χαλαζιακά, αργιλοπυρητικά και ασβεστιτικά αδρανή. Οι θειούχες εξανθήσεις αλάτων που εμφανίζονται στο δάπεδο έχουν ως κύρια κρυσταλλική φάση αυτή του Na2SO4 γεγονός που υποδεικνύει ότι η υποβάθμιση των υλικών σχετίζεται με τη παρουσία του τσιμέντου στο άμεσο περιβάλλον του ψηφιδωτού (αναστηλωτικά έργα). Τέλος, βάσει των στοιχείων που προέκυψαν από την έρευνα αρχείου και τη μελέτη των υλικών και της παθολογίας, προτείνεται ένα πρόγραμμα επεμβάσεων που περιλαμβάνει εργασίες εκ νέου απόσπασης του κεντρικού τμήματος με σκοπό την ανάταξη και ορθή τοποθέτηση των τεμαχίων που θα συντελέσουν στην αισθητική αναβάθμιση του δαπέδου, καθώς και τη λήψη μέτρων προστασίας για την αποτροπή περαιτέρω φθοράς του.

Abstract

The “mosaic of masks” constitutes the floor of the central room (andron) of the homonymous house in Delos and dates back to the late 2nd to early 1st century BC. The mosaic floor includes a central geometric pattern with cubes, which has undergone extensive conservation treatments. Specifically, in the late 1970s, the central motif carpet was detached and the mosaic surface was re-laid on a new substrate with aluminum reinforcement (frames), while the infrastructure of the floor was excavated (dug) and reconstructed using cement and iron elements. The lifting and the re-laid works in the following years caused a disruption of the geometry and the flow of tessellation to a great extent, leading to an aesthetic alteration of the mosaics presentation. Additionally, in the subsequent years, significant damages occurred to the new infrastructure. In this study archival research was conducted along with examination of the main characteristics of the mosaic and its exposure environment, aiming to clarify the previous treatments, understand its pathology, and propose a new methodological approach for the conservation and protection of the mosaic, with the goal of minimizing factors that contribute to material deterioration and overall degradation of the mosaic. Additionally, treatments are proposed to enhance the aesthetic of the mosaic floor by replacing elements that have undergone morphological alterations during the previous treatment phase. Initially, the current condition and forms of decay were recorded through ortho-images. The study of the microclimate followed, in order to identify factors contributing to decay, as also samples of original and newer mortars, lead stripes, and surface weathering layers sampled for further laboratory research. The materials were characterized using microscopic examination (OM) in both the field and laboratory, followed by a series of laboratory mineralogical and chemical analyses (SEM-EDS and XRD). At the non-illustrated opus segmentatum mosaic in the perimeter of the floor, the ancient mortars identified as lime based with quartz and ceramic inclusions as aggregates. The red color layer found on top of the tesserae is due to the use of a lime plaster rich in ceramic flour. Restoration mortars applied in lacunae fills are lime mortars with high presence of quartz, aluminosilicate and calcitic aggregates. The sulfate rich efflorescences appearing on the floor have Na2SO4 as their main crystalline phase, indicating that the degradation of the mosaics materials relate to the presence of cement in the immediate environment of the mosaic (due to restoration works). Finally, based on the data obtained from the archival research and the study of materials and their pathology, a treatment program is proposed, which includes the re-detachment of the central mosaic cubic section in order to reassemble and properly position the mosaic pieces, contributing to the aesthetic improvement of the floor, as also protective measures are recommended to prevent further deterioration.