Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος στα Γιαννωτά Ελασσώνος

Πιστόλης, Κωνσταντίνος

The Holy Monastery of Holy Trinity in Giannota Elassonas

Μεταπτυχιακή διπλωματική εργασία

Author

Πιστόλης, Κωνσταντίνος

Date

2024-01-04

Advisor

Βαρελίδης, Γεώργιος
Πασαλή, Αφροδίτη

ΜΔΕ_ΠΙΣΤΟΛΗΣ_ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ_ΓΙΑΝΝΩΤΑ.pdf (77.42Mb)

Keywords

Μονόκλιτος θολωτός ; Μονόχωρος ναός ; Συνεπτυγμένος τρούλος ; Διαμήκης ημικύλινδρος ; Πεσσός ; Ημισφαιρικά φουρνικά ; Ελκυστήρες ; Τυφλά αψιδώματα ; Τυφλοί ελλειψοειδείς θόλοι ; Τρούλος ελλειψοειδής εκ περιστροφής ; Γιαννωτά ; Ελασσόνα

Abstract

Η Ιερά Μονή Αγίας Τριάδος Γιαννωτών βρίσκεται 28 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ελασσώνος και 5,50 χιλιόμετρα δυτικά του οικισμού. Διοικητικά ανήκει στον δήμο Σαρανταπόρου και εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Ελασσώνος. Τα Γιαννωτά είναι η πατρίδα του περίφημου αρματολού του δυτικού Ολύμπου Νίκου Τσάρα (Νικοτσάρα). Η μονή βρίσκεται σε υψόμετρο 745 μέτρων ανάμεσα σε φυσικά όρια των οροσειρών του Ολύμπου από τον βορρά και του φαραγγιού που διατρέχει ο ποταμός Ξεριάς προς τον νότο. Ανήκει στις διαλυμένες μονές τις μητροπόλεως, καθώς διασώζεται μόνο το καθολικό και ίχνη τοιχοποιίας των κτισμάτων του συγκροτήματος σε ύψος χαμηλού πεζουλιού που οριοθετεί και τον αύλειο χώρο της μονής. Το καθολικό ανήκει στους μονόκλιτους θολωτούς με συνεπτυγμένο τρούλλο ναούς, με θολωτό νάρθηκα στα δυτικά, ισοπλατή με τον κυρίως ναό και μεταγενέστερη ανοιχτή στοά στην νότια πλευρά. Οι πεσσοί της στοάς στηρίζουν ημικυκλικά τόξα. Ο ναός έχει μέσες εξωτερικές διαστάσεις 15,80 x 7,30 μ. χωρίς την κόγχη του Ιερού. Στο ορθογώνιο της κατόψεως προσκολλάται η κόγχη του Ιερού Βήματος που είναι εσωτερικά υπερημικυκλική και εξωτερικά πεντάπλευρη. Η ανωδομή του κυρίως ναού και του Ιερού διαμορφώνεται από έναν διαμήκη ημικύλινδρο που διατρέχει όλον τον ναό και διακόπτεται από τρία εγκάρσια ενισχυτικά τόξα. Ο νάρθηκας καλύπτεται με δύο τυφλούς ημισφαιρικούς θόλους, που στηρίζονται στους περιμετρικούς τοίχους και το ενδιάμεσο τόξο. Ανάμεσα στο δεύτερο και τρίτο ζεύγος πεσσών ο διαμήκης ημικύλινδρος διακόπτεται και στο σημείο αυτό υψώνεται ο τρούλλος. Ο τρούλλος έχει τύμπανο ελλειψοειδούς κατόψεως, ενώ στο σύνολό του είναι σώμα ημιελλειψοειδές εκ περιστροφής. Προς τα βόρεια και τα νότια στηρίζεται στους μακρούς τοίχους, μέσω δύο ζευγών τόξων σε προέχουσα διάταξη, σε μια προσπάθεια μικρής μειώσεως του ανοίγματος, ενώ ανατολικά και δυτικά βαίνει στα υποκείμενα εγκάρσια τόξα. Σύστημα εγκάρσιων ελκυστήρων που ορίζουν οριζόντιο επίπεδο υπάρχουν σε δύο στάθμες μεταξύ των πεσσών στις γενέσεις των τόξων και λίγο ψηλότερα. Στο ζεύγος πεσσών που βρίσκεται πίσω από το τέμπλο υπάρχει και ένας ελκυστήρας σε ύψος 2,20 μ. από το δάπεδο του κυρίως ναού. Ο φωτισμός του εσωτερικού χώρου επιτυγχάνεται με παράθυρα σε τρείς στάθμες. Όλα τα παράθυρα διευρύνονται προς τα μέσα, με εξαίρεση το παράθυρο του τυμπάνου του τρούλλου που έχει σταθερό πλάτος. Ο ναός καλύπτεται με ενιαία δίρριχτη στέγη που φέρει λοξή απότμηση στην δυτική πλευρά και μερικώς λοξή απότμηση στην ανατολική πλευρά. Από τη στέγη αναδύεται ο τρούλλος μέσω κυβόσχημου βάθρου. Ο τρούλλος έχει κάλυψη σχήματος κώνου, η κόγχη του Ιερού ανεξάρτητη στέγη και η νότια στοά μονόρριχτη στέγη χαμηλότερα. Οι τοίχοι του ναού έχουν πάχος 1,00 μέτρου και είναι κτισμένοι με αμελή αργολιθοδομή. Εξωτερικώς επικρατεί ο συμπαγής όγκος από τον οποίο διαφοροποιούνται ο τρούλλος και η κόγχη του Ιερού. Η βαρύτητα του όγκου μετριάζεται με τον τρούλλο και την στοά στην νότια πλευρά. Τα ελάχιστα ανοίγματα που βρίσκονται όλα στην νότια και ανατολική πλευρά δεν διαπλάθουν τις όψεις, ούτε προβάλλουν το μνημείο. Η κεραμοπλαστική επιγραφή και οι δύο λιθανάγλυφες πλάκες που είναι εντοιχισμένες στην νότια και ανατολική όψη, είναι τα περιορισμένης εκτάσεως διακοσμητικά στοιχεία των όψεων. Το καθολικό πανηγυρίζει την κινητή εορτή του Αγίου Πνεύματος. Η Μονή έχει κηρυχθεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Με βάση την κτητορική επιγραφή στην νότια όψη του βάθρου του τρούλλου ο ναός χρονολογείται στα 1843 και με βάση την επιγραφή πάνω από την δυτική είσοδο εσωτερικά η αγιογράφηση χρονολογείται στα 1867.

Abstract

The Holy Monastery of Agia Triados Giannotes is located 28 kilometers northwest of Elassona and 5.50 kilometers west of the settlement. It belongs to the municipality of Sarantaporos and the Diocese of Elassonos. Giannota is the hometown of the famous charioteer of the western Olympus, Nikos Tsara (Nikotsara). The monastery is located at an altitude of 745 meters between the natural boundaries of the Olympus mountain ranges from the north and the gorge through which the Xerias river runs to the south. It belongs to the dilapidated monasteries of the metropolis, as only the catholicon and traces of masonry of the buildings of the complex are preserved at the height of a low terrace that also delimits the courtyard area of the monastery. The catholicon belongs to the single-aisled vaulted churches with a collapsed dome, with a vaulted narthex to the west, level with the main church and a later open portico on the south side. The piers of the portico support semicircular arches. The temple has average external dimensions of 15.80 x 7.30 m. without the niche of the Sanctuary. Attached to the rectangle of the floor plan is the niche of the Holy Step, which is semi-circular internally and pentagonal externally. The superstructure of the main temple and the Sanctuary is formed by a longitudinal semi-cylinder that runs through the entire temple and is interrupted by three transverse reinforcing arches. The narthex is covered with two blind hemispherical domes, resting on the perimeter walls and the intermediate arch. Between the second and third pair of pegs the longitudinal semi-cylinder is interrupted and at this point the dome rises. The dome has an ellipsoidal drum in plan, while as a whole it is a semi-ellipsoidal body in rotation. To the north and south it rests on the long walls, through two pairs of arches in a prominent arrangement, in an attempt to slightly reduce the opening, while to the east and west it goes to the underlying transverse arches. System of transverse tractors that define a horizontal plane are present at two levels between the pegs at the genesis of the arches and a little higher. In the pair of pegs located behind the iconostasis there is also a puller at a height of 2.20 m from the floor of the main church. The lighting of the interior is achieved with windows on three levels. All windows widen inward, with the exception of the dome drum window which is of fixed width. The temple is covered with a single gabled roof with a slanted gable on the west side and a partially slanted gable on the east side. The dome emerges from the roof through a cube-shaped pedestal. The dome has a cone-shaped covering, the niche of the Sanctuary a free-standing roof and the south portico a single-gable roof lower. The walls of the temple are 1.00 meters thick and are built with careless mudstone construction. Externally, the compact volume prevails, from which the dome and the alcove of the Sanctuary are differentiated. The heaviness of the volume is mitigated by the dome and portico on the south side. The few openings that are all on the south and east sides do not shape the views or project the monument. The terracotta inscription and the two stone-relief slabs built into the south and east facades are the limited decorative elements of the facades. The Catholic Church celebrates the mobile feast of the Holy Spirit. The Monastery has been declared a historic preserved monument. Based on the founding inscription on the southern face of the dome's pedestal, the church dates to 1843 and based on the inscription above the western entrance internally, the iconography it dates to 1867.