Ο σχολικός εκφοβισμός σε άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και εθνοπολιτισμική ετερότητα. Τρόποι διαχείρισης από τον εκπαιδευτικό

Abstract

Ο σχολικός εκφοβισμός συνιστά ένα πολυδιάστατο φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας με ανησυχητικές διαστάσεις τόσο στην Ελλάδα (Olweus 1993) όσο και στο εξωτερικό, με πολύ δυσμενείς επιπτώσεις στην ψυχοσύνθεση του παιδιού αλλά και στη μαθησιακή διαδικασία ώστε να διαμορφωθούν «υγιείς» αυριανοί πολίτες (Roland and Munthe 1989). Παρά το αυξημένο ενδιαφέρον όσον αφορά το συγκεκριμένο πρόβλημα το τελευταίο χρονικό διάστημα, η πλειοψηφία των ερευνών επικεντρώνεται κυρίως σε μαθητές που δεν αντιμετωπίζουν μαθησιακά προβλήματα. Πολύ λίγες είναι οι έρευνες που έχουν διενεργηθεί για την έκταση που έχει λάβει το πρόβλημα της σχολικής βίας στα παιδιά με ειδικές μαθησιακές ανάγκες και εθνοπολιτισμική ετερότητα. Πρόκειται, μάλιστα, για ένα φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας που τις περισσότερες φορές έχει στόχο μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και με εθνοπολιτισμική ετερότητα (Σιουμάλα 2018) , πιθανότατα λόγω του ότι οι ιδιαίτερες ανάγκες τους, η διαφορετικότητά τους σε εξωτερική εμφάνιση, γλώσσα, πολιτισμό και στάση τους σε σύγκριση με τα παιδιά της τυπικής ανάπτυξης, καθιστούν αυτούς εύκολους στόχους καθώς και αποδέκτες σχολικού εκφοβισμού (Καραδήμα 2013). Στην παρούσα εργασία επιχειρείται μια προσέγγιση στο ανωτέρω κοινωνικά ευαίσθητο θέμα, παρουσιάζοντας ευρήματα και συμπεράσματα πρόσφατων ερευνών στον εθνικό και διεθνή χώρο. Αρχικά θα γίνει εννοιολογικός προσδιορισμός τόσο της έννοιας του σχολικού εκφοβισμού (Καραδήμα 2013) όσο και του όρου «ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες» και «πολιτισμική ετερότητα» (Χειλιουδάκη 2016). Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθώς και οι διάφορες μορφές του (Πετρόπουλος και Παπαστυλιανού 2021) σχολικού εκφοβισμού με δέκτες τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες καθώς και εθνοπολιτισμική ετερότητα. Θα αναλυθούν οι λόγοι που τα παιδιά που αντιμετωπίζουν διάφορα ψυχοσωματικά ή νοητικά προβλήματα, με διαφορετική κουλτούρα, εξωτερική εμφάνιση και εθνικότητα συμμετέχουν με μεγάλη συχνότητα ως θύματα σε συμβάντα σχολικής βίας. Ταυτόχρονα θα ερευνηθούν και περιπτώσεις μαθητών με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες και με εθνοπολιτισμική ετερότητα που αρκετές φορές λαμβάνουν και ρόλο θύτη σε ανάλογα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού. Τέλος, θα αναλυθούν οι συνέπειες αυτού του φαινομένου στην ψυχοσύνθεση, την κοινωνικοποίηση και στην εν γένει ανάπτυξη των μαθητών αυτών. Εκτός, όμως, από τα προαναφερθέντα θεμελιακά εννοιολογικά και θεωρητικά ζητήματα, θα προταθούν και τρόποι διαχείρισης του φαινομένου από έναν εκπαιδευτικό αφού είναι ένα φαινόμενο που είναι αρκετά συχνό να αντιμετωπίσει κάποιος και ιδιαίτερα αν η επαγγελματική του σταδιοδρομία θα αφορά ένα σχολείο συμπερίληψης. Η παρούσα εργασία θα είναι ένα σημαντικό εργαλείο που θα προτείνει μέτρα πρόληψης, παρέμβασης και επίλυσης για τα εκφοβιστικά περιστατικά που εκδηλώνονται στο σχολείο (Βρέλλη 2021). Έτσι, ο αναγνώστης μέσω της παρούσας μελέτης θα είναι ικανός να κατανοεί και να διακρίνει εάν κάποιο συμβάν συνιστά ή όχι σχολική βία σε μαθητές με ιδιαίτερα εκπαιδευτικά προβλήματα και εθνοπολιτισμική ετερότητα, να διακρίνει τις μορφές του προβλήματος αυτού, να εντοπίζει αλλά και να αξιολογεί τις συνέπειες στην ψυχολογία των εμπλεκομένων μερών σαν διάγνωση του προβλήματος, να κατανοεί την έκταση του φαινομένου και να προτείνει αλλά και να εφαρμόζει ορισμένες προληπτικές ή κατασταλτικές μεθόδους μείωσης του προβλήματος (Κονταρή 2015), να αντιμετωπίζεται η σχολική βία σε τρία επίπεδα (ατομικό, τάξης και σχολικής μονάδας): α) σε ατομικό επίπεδο, β) σε επίπεδο τάξης και γ) σε επίπεδο σχολείου. Σκοπός, επιπλέον, της εργασίας είναι η παρουσίαση των σημαντικότερων ερευνών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο (Παπαζήση Σ. , 2016) (Αλμπανούδη 2014) οι οποίες ερευνούν το φαινόμενο της σχολικής βίας σε παιδιά με ειδικά εκπαιδευτικά προβλήματα και εθνοπολιτισμική ετερότητα (Νικολάου Γ. , 2014). Έτσι, θα αναδειχθεί η σοβαρότητα του φαινομένου, η αναγκαιότητα λήψης μέτρων σταδιακής αφομοίωσης των παιδιών αυτών στο σχολικό περιβάλλον καθώς και η παρουσίαση τρόπων ολιστικής αντιμετώπισης του φαινομένου. Προς μεγάλη απογοήτευση, τα συμβάντα εκφοβισμού ανάμεσα στους μαθητές στο σχολικό περιβάλλον δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και άμεσα. Η ζωή ενός μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και με εθνοπολιτισμική ετερότητα είναι δυσχερής ούτως ή άλλως και προκαταβολικά και σε συνάρτηση με την σχολική βία καθίσταται ακόμη πιο δύσκολη (Mishna F. , 2003). Είναι, λοιπόν, αδήριτη ανάγκη η θεσμοθέτηση ενός ολοκληρωμένου συστήματος για την πρόληψη και καταστολή της ενδοσχολικής βίας στο συμπεριληπτικό σχολείο και όχι μόνον, το οποίο συνιστά τον καθ’ ύλην αρμόδιο φορέα για την κατάλληλη παιδαγώγηση των μαθητών αλλά και την δημιουργία καλών πολιτών στην μετέπειτα κοινωνία και η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στον σκοπό αυτό.