Κριτική ανασκόπηση ανθέων και αρωματικών φυτών, των αιθέριων ελαίων και παραπροϊόντων τους και εφαρμογές στη συντήρηση τροφίμων

Abstract

Τα αρωματικά και φυτά και άνθη, χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο από την αρχαιότητα. Από νωρίς έγιναν αντιληπτές οι θεραπευτικές ιδιότητές τους και έτσι με την πρόοδο της επιστήμης, άρχισαν να μελετώνται εκτενέστερα. Σε τοπικό επίπεδο, η χλωρίδα της Ελλάδας απαριθμεί 500 με 600 είδη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών. Τα περισσότερα από αυτά ανήκουν στις οικογένειες των Σελινοειδών (Apiceae), των Χειλανθών (Labiateae) και των Λαουρίδων (Lauraceae). Εκτενείς έρευνες απέδειξαν ότι πολλά από τα αρωματικά αυτά φυτά, περιέχουν τεράστιο εύρος βιοδραστικών ενώσεων, οι οποίες προσδίδουν αντιοξειδωτικές, αντιμικροβιακές, αντιικές και αρκετές φορές θεραπευτικές ιδιότητες στο φυτό. Οι ενώσεις αυτές καλούνται φυτοχημικά, είναι δευτερογενείς μεταβολίτες και κατατάσσονται σε φαινολικές ενώσεις, αζωτούχες ενώσεις και τερπένια. Τα αιθέρια έλαια των αρωματικών φυτών και ανθέων περιέχουν εξίσου μεγάλο πλήθος βιοδραστικών ενώσεων – φυτοχημικών - με ευεργετικές για τον άνθρωπο ιδιότητες. Πρόκειται κυρίως για φαινολικές ενώσεις με ισχυρότατη αντιοξειδωτική και αντιμικροβιακή δράση. Πολλοί τρόποι παραλαβής των αιθέριων ελαίων έχουν περιγραφεί, με κύριους αντιπροσώπους τις μεθόδους απόσταξης και εκχύλισης, ενώ τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονα η τάση προς τις λεγόμενες “πράσινες” μεθόδους κατά τις οποίες απαιτείται λιγότερη χρήση διαλύτη (εκχύλιση με μικροκύματα, με υπέρηχους κ.ά). Στη βιομηχανία τροφίμων, αυτούσια αρωματικά φυτά και παράγωγα αυτών, χρησιμοποιούνται ευρέως ως αρτύματα για την ενίσχυση του γευστικού προφίλ, αιθέρια έλαια στην ποτοποιία, ως αντιοξειδωτικά (π.χ. θυμόλη- καρβακρόλη στο αιθέριο έλαιο της ρίγανης) και συντηρητικά για τηνεπιμήκυνση του χρόνου ζωής, ως φυσικές χρωστικές (π.χ. ανθοκυάνες) κ.ά. Στην φαρμακοβιομηχανία και την κοσμετολογία, η χρήση των αρωματικών φυτών και των αιθέριων ελαίων τους, γίνεται κυρίως για τις θεραπευτικές ιδιότητες που παρουσιάζουν ορισμένα από αυτά και το ευχάριστο άρωμά τους αντίστοιχα. Αντιοξειδωτικές ενώσεις φυτικής προέλευσης απαντώνται και σε καινοτόμες ενεργές συσκευασίες που αυξάνουν τη διατηρησιμότητα φρούτων, λαχανικών και κρεατοσκευασμάτων. Στις βιομηχανίες επεξεργασίας των αρωματικών φυτών, παράγονται μεγάλες ποσότητες αποβλήτων, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις βρίθουν θρεπτικών και βιοδραστικών συστατικών. Συνεπώς, σε μία εποχή όπου είναι επιτακτική η ανάγκη μείωσης των αποβλήτων, τα παραπροϊόντα της βιομηχανίας αυτής, βρίσκουν χρήσεις ως βιοκάυσιμα ή βιοαέρια, ως συστατικά φυτοφαρμάκων ή και βιο-προσροφητικών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η χρήση του πλούσιου σε αρωματικές ουσίες υδρολύματος για την αρωματοποιία καθώς και η αξιοποίηση των υδατοδιαλυτών αντιοξειδωτικών που εμπεριέχονται σε αυτό. Κύρια χρήση των παραπροϊόντων της επεξεργασίας αρωματικών φυτών, είναι ως συστατικά ζωοτροφών. Τέλος, ανησυχίες εγείρονται γύρω από τη βιωσιμότητα των πηγών άντλησης αρωματικών φυτών, λόγω της αλόγιστης συλλογής και, από το γεγονός ότι τεράστια πληροφορία για τα είδη και τις ιδιότητες των αρωματικών φυτών, δεν μεταλαμπαδεύεται στην επόμενη γενιά που υιοθετεί όλο και περισσότερο τον αστικό τρόπο ζωής.